Waterschap en archief zetten watererfgoed op een rij

TIEL • Het rivierengebied kent een schat aan erfgoed van het waterbeheer: historische documenten, voorwerpen, bouwwerken en landschapselementen. 

Kennis over dat watererfgoed draagt bij aan historisch besef en aan antwoorden op nieuwe uitdagingen. Daarom starten het Waterschap Rivierenland en het Regionaal Archief Rivierenland (RAR) een project om al dit erfgoed te beschrijven en toegankelijk te maken.

Langs de rivieren in Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Utrecht liggen de sporen van 474 rechtsvoorgangers van het huidige waterschap. In 2002 begon de laatste fusie en ontstond het huidige waterschap. Bij het 25-jarig jubileum in 2027 moet de inventarisatie van al het watererfgoed klaar zijn en online toegankelijk voor publiek en wetenschap.

Van document tot monument

Bij de inventarisatie beschrijft het RAR elk erfgoed, te beginnen in eigendom van het waterschap. In de loop der eeuwen kregen veel objecten nieuwe bestemmingen of eigenaren. “Vaak is erfgoed nog gewoon in gebruik: zoals historische dijken, eeuwenoude vaarten, sluizen en gemalen”, zegt directeur Ella Kok-Majewska. “Er zitten monumenten tussen, maar ook zonder die status is erfgoed vaak van betekenis. Vanuit het waterschapsarchief en de literatuur kunnen we de inventarisatie verrijken.”

De inventarisatie verschaft het waterschap bovendien inzicht in de staat van onderhoud en kosten. Het RAR betrekt waar nodig collega-archieven in Nijmegen, Arnhem, Gorinchem en Heusden bij het project. Gaandeweg zal het archief er ook meer lokale partners bij betrekken, zoals heemkundekringen of historische verenigingen.

Inspiratie bij nieuwe uitdagingen

“Bij nieuwe uitdagingen als klimaatverandering en biodiversiteit kan erfgoed inspireren”, zegt heemraad Esther Groenenberg van Waterschap Rivierenland. “Erfgoed is ons verhaal van eeuwen wonen en werken in het rivierengebied, het is deel van onze identiteit. En als water leidend is in ruimtelijke opgaven, dan wijst erfgoed vaak de weg.”

Zoals bij gemaal De Neust aan de Linge, dat gereed werd gemaakt voor meer hoosbuien en ook droogte. Dat gebeurde met behoud van het monumentale pompgebouw en de archeologische vondst van oude muurresten. Een ander voorbeeld zijn waterbergingen in Vijfheerenlanden of Altena, die onderdeel zijn van het cultuurlandschap van grienden en natte natuur. Een derde voorbeeld zijn recente archeologische opgravingen van Romeinse resten voorafgaand aan dijkversterking in de Betuwe.

Uniek erfgoed in rivierengebied

Iconen van watererfgoed in het rivierengebied zijn het molencomplex van Kinderdijk en de Nieuwe Hollandse Waterlinie – beide Werelderfgoed. Uniek zijn de reeksen dijkmagazijnen en dijkpalen, de collectie hensbekers en industrieel erfgoed als het Hollands-Duits gemaal in Nijmegen.

Over de geschiedenis van Waterschap Rivierenland verscheen in 2017, bij het 15-jarig bestaan, de bundel ‘Tussen dijkstoel en dorpspolder’. Het boek is op aanvraag verkrijgbaar, zolang de voorraad strekt.

https://www.waterschaprivierenland.nl/erfgoed

Een overzicht van de 474 rechtsvoorgangers van het waterschap en hun archieven is al te vinden in de online waterschapsstamboom op de website van het RAR. 

https://regionaalarchiefrivierenland.nl/waterschap-rivierenland