Almkerkse Amber: 'We moeten waakzaam blijven'

ALMKERK/WERKENDAM • De verhalen van de Tweede Wereldoorlog worden in Werkendamse huiskamer van haar oma (90) door kleindochter Amber Melse (27) uit Almkerk aaneen geregen met de verschrikkingen van het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau en de Syrische kindjes op haar basisschool in Hank.

"Tien jaar geleden heb ik Auschwitz bezocht tijdens een uitwisseling met school. Het eerste deel was een legerkazerne en leek nog gewoon. Maar in Birkenau, het vernietigingskamp met die ijzerdraad hekken, sliepen 30 mensen bijeen in barakken. Mensen die ziek waren, honger hadden, diarree, vlooien. Zelfs daar kun je je niet voorstellen hoe de mens daartoe in staat is geweest. Dat het kamp is gebouwd met het doel mensen leed aan te doen, dat raakte me echt. Al die kamers vol met schoenen, haren, tanden, koffers. Bij elke schoen hoorde een mens, elke trouwring droeg een belofte in zich. Mensen zijn daar tot niets gemaakt, van al hun menselijkheid ontdaan. Zo bizar, nergens zien treinrails eruit zoals daar. Al die gruwelijkheden die in dat kamp onze herinnering aan de oorlog levend houden. We moeten waakzaam blijven, zo iets mag nooit meer gebeuren."

Ook na tien jaar is Amber nog steeds emotioneel door wat ze daar zag. Haar oma luistert zwijgend naar het relaas van haar kleindochter, ook zij wordt geraakt door de woorden van haar kleindochter.

Indruk
"Zo heb ik het nooit iemand horen vertellen, het heeft echt indruk gemaakt op je, je hebt het allemaal onthouden. Ik lees wel veel over de Tweede Wereldoorlog, maar ben daar nooit geweest. Toen de oorlog uitbrak zat ik net een paar weken op het Prins Hendrik internaat. Vrijdagavond gingen we gewoon naar bed en 's morgens hoorden we gerommel en schieten. Het internaat werd ingericht tot hospitaal en wij werden met bussen naar Hillegersberg gebracht. Daar werd ik met mijn zus in een gezin opgevangen. Heel deftig, bij de maaltijd waren we zo verlegen. 'Deze meisjes zijn vast gewend te bidden', zo zei de vader aan tafel. We hoorden het bombardement in Rotterdam, het huis stond te schudden. Het dienstmeisje Miep zat te huilen onder de trap. Toen Nederland zich overgegeven had, zagen we de eerste Duitse soldaten. Later werden we met een taxi naar Werkendam gebracht. Wat was ik blij dat ik daar mijn oom weer zag."

Zeeuws-Vlaanderen
De schippersdochter weet dan nog niet wat haar ouders doormaakten in mei 1940. Met hun klipper lagen zij in Hoofdplaat in Zeeuws-Vlaanderen. Franse troepen hadden daar schepen vol dynamiet gestopt en op 22 mei 1940 opgeblazen. Zo verloor het gezin hun schip en thuis, maar ook hun broodwinning.

"De familie heeft ons veel geholpen, we kregen een huisje aan de Sasdijk en vader ging buitenaf werken. Maar we gingen ook aren lezen in de Biesbosch. Mijn zusje kreeg naailes en samen met mijn moeder vermaakten ze kleren." Het schipperskind zelf mag in Werkendam weer naar school, maar herinnert zich vooral de armoede. Het gebrek aan kleding, aan goede schoenen en klompen die bij de klompenmaker in Dussen eindeloos hersteld werden. Ook het wegvoeren van de Joodse familie De Vries in 1943 is haar niet ontgaan, al ziet ze niet zelf dat ze worden weggevoerd uit hun slagerij op de Hoogstraat.

Werkendam
In april 1945 richt de bezetter vernielingen aan in Werkendam. "Bij het springen van de kerken zijn we thuis gebleven, maar bij het springen van de molen zijn we gevlucht naar Toon Verschoor aan de Hoef, daar zijn we een nacht gebleven. Alle ruiten van ons huis waren gesprongen en heel Werkendam lag in puin."

De vreugde van de bevrijding was ongekend. "We waren blij tot in onze botten. Ik mocht met mijn zus na een paar dagen naar de grote loods van Meerburg, vanuit heel Brabant dat al langer was bevrijd, kregen we daar voedsel uitgereikt. We liepen met een wasmand vol koffie, thee en chocolade naar huis. Mijn jongste zusje wist niet eens wat chocolade was. Dat was zo'n feest."

Voor Amber was alles rond de oorlog en dodenherdenking nooit iets van ver weg. Haar vader is militair en haar moeder werd geboren op 4 mei, de dag van de dodenherdenking. "Wij gingen altijd uit respect naar de dodenherdenking. Dat vind ik nog steeds indrukwekkend, drie jaar geleden was ik met de schoolkinderen bij de herdenking in de kerk in Woudrichem. Toen speelde het liedje van Claudia de Breij 'Mag ik dan bij jou' en zat ik met tranen in mijn ogen".

Syrië
Amber werkt op basisschool De Wilgenhoek in Hank, ze geeft les aan de jongste kinderen. Onder hen ook enkele Syrische kindjes. "Voor ons is vrijheid zo vanzelfsprekend, voor die kinderen uit Syrië is het wel iets anders, zij zijn als baby de halve wereld over gevlucht om aan de oorlog te ontkomen. In de les probeer je alle kinderen iets te leren over oorlog, vrede en vrijheid. Je moet het wel versimpelen tot goed en slecht. Je probeert uit te leggen wat het is om niet geaccepteerd te worden, wat het is als je 's avonds niet de straat op mag, als je geen eten en geen schoenen hebt. Dat de molen in je dorp wordt opgeblazen."

Niet uitgebreid
Amber heeft de verhalen van haar oma al vaker gehoord, maar echt uitgebreid werd daar niet over gesproken.

"Als je beseft dat wat oma heeft meegemaakt in dezelfde tijd gebeurde als Auschwitz. Dat je schip zomaar wordt opgeblazen en dat je dan geen werk meer hebt. Al dat leed van gewone mensen, ik moet er niet aan denken om geen schoenen te hebben. Of dat je geen koffie of thee kunt kopen. Steeds minder mensen kunnen nog vertellen over die tijd, terwijl juist die persoonlijke verhalen illustreren hoe het geweest is. Soms wordt alles gerelativeerd, maar de uitroeiing van de Joden was zo doordacht met de bouw van al die gaskamers. We mogen niet blind zijn voor die moeilijke dingen, maar moeten de waarde van onze hele geschiedenis zien, ook de minder mooie dingen. Zodat we allemaal beseffen dat het nooit meer mag gebeuren."

Hannie Visser-Kieboom