Riolering buitengebied Molenlanden struikelblok bij woningbouw

MOLENLANDEN • Riolering staat in het buitengebied van Molenlanden woningbouw steeds meer in de weg, constateren de bouwsector en de politiek.

Het beginnen van een bed & breakfast in een pand langs de Lekdijk; het realiseren van meerdere appartementen in een gebouw waar voorheen een restaurant was gevestigd; vanuit het Molenlandse gemeentebestuur komt er een resoluut nee. De genoemde reden? Er is geen ruimte meer om dit in te passen in het huidige rioleringssysteem in het buitengebied.

De voorbeelden kunnen volgens de bouwsector in Molenlanden met vele andere worden aangevuld. Neem de eigenaar van een boerderij die deze wilde splitsen van één naar twee woningen; na twee jaar en tienduizenden euro’s aan kosten voor de initiatiefnemer kreeg hij te horen dat de omgevingsvergunning wordt tegengehouden omdat de riolering onvoldoende capaciteit heeft. 

Legalisatie
Of de poging om een woning die zich al jaren in een bestaand bedrijfspand bevindt te legaliseren: het neemt twee jaar in beslag om het bestemmingsplan hiervoor te wijzigen. Maar dan wordt de daadwerkelijke legalisatie en de benodigde vergunning tegengehouden omdat de woning niet aangesloten zou kunnen worden op de riolering, terwijl deze al jaren in gebruik is en dus al aangesloten ís op het rioolnetwerk.

Ook in de politiek komen de signalen binnen. CDA en SGP stelden begin november tijdens een raadsvergadering dat ‘het bestaande rioleringsnetwerk regelmatig een beperkende factor is voor het uitgeven van bouwvergunningen voor kleine projecten.’ 

Kennis van Pompen
Na gevallen zoals deze en op basis van eigen constateringen liet de gemeente onderzoek doen door het bureau Kennis van Pompen. De uitkomsten daarvan onderstrepen de penibele situatie van het rioolstelsel. Op de door hen gemaakte kaart is goed zichtbaar dat een fors gedeelte van de riolering in het buitengebied en deels in de bebouwde kom van Molenlanden nu al valt in de categorie ‘overbelast’. 

Dit geldt onder meer voor het grootste deel van de Lekdijk tussen Nieuw-Lekkerland en Langerak, maar ook voor de Brandwijksedijk in Brandwijk, de Abbekesdoel en Heulenslag in Bleskensgraaf, het Oosteinde in Wijngaarden en de Doetseweg en Overslingeland in Giessenburg. 

Op andere plekken maken de kleuren duidelijk dat het systeem nog niet overbelast is, maar wel al over de limiet heengaat. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om een groot deel van de Noordzijde en de Zuidzijde in Goudriaan, de Dam en de Schotdeuren in Arkel en Hofwegen in Bleskensgraaf. 

Volksgezondheid
Terug in de geschiedenis: in de jaren tachtig en voor een kleiner deel in de jaren negentig is ter verbetering van de milieukwaliteit en volksgezondheid in het buitengebied en in een klein deel van de bebouwde kom van Molenlanden het huidige rioolstelsel aangelegd. Er is toen al rekening gehouden met tien procent toename voor de komende zestig jaar van het afvalwater.

Het nieuwe stelsel lijkt echter onvoldoende berekend op de ontwikkelingen die in de afgelopen veertig jaar hebben plaatsgevonden, met name in de lintbebouwing: afname van agrarische bedrijven, vele nieuwe huizen, ruimte voor ruimte-woningen, mantelzorgwoningen en bed & breakfasts. Het zorgt volgens de gemeente voor overbelasting van het rioolsysteem. 

Maatwerk
Met maatwerk is steeds gezocht de problemen te beperken en initiatiefnemers een realistisch perspectief te bieden. In antwoorden op vragen die de SGP halverwege vorig jaar stelde over het Gemeentelijk Rioleringsplan uit februari 2020 berichtte wethouder Johan Quik dat de grens nu echter is bereikt.

‘Door de vrij forse verdichting sinds de jaren tachtig is de gedimensioneerde overcapaciteit voor alle gemechaniseerde systemen benut en zijn de mogelijke optimalisaties in pompcapaciteiten uitgevoerd.’ 

Nee
Vanuit het team buitenruimte klinkt er daarom met regelmaat een nee als reactie op verzoeken tot woningbouw in het buitengebied. De reden, volgens de gemeente: er moet eerst een oplossing komen voor de riolering in het buitengebied. Een opstelling die in de bouwsector met regelmaat voor frustratie zorgt.

Om het voorbeeld van het eerder genoemde restaurant aan te halen: op een plek waar tientallen mensen samenkomen en gebruikmaken van de wc, zouden geen vier appartementen kunnen komen omdat de riolering het niet aankan? Wordt de lat door de gemeente in veel gevallen niet heel hoog of zelfs te hoog gelegd? 

Kunst- en vliegwerk
Wethouder Johan Quik heeft daar een resoluut antwoord op: nee. “Al kan ik me voorstellen dat dit beeld is ontstaan”, reageert hij. “Jarenlang is er met kunst- en vliegwerk voor gezorgd dat er oplossingen kwamen voor de riolering. Maar dat gaat niet meer door de overbelasting van een groot deel van het riool in het buitengebied.” 

“Als wethouder moet ik verantwoorde beslissingen nemen. Het risico dat bij het toch aansluiten van nieuwe woningen op het riool de wc binnen korte tijd overloopt, is in veel gevallen te groot. Daarbij komt dat het dan vaak niet bij de nieuwe huizen gebeurt, maar bij bestaande woningen die op het einde van één van de rioolsystemen zitten. Dat willen we ten allen tijden voorkomen.”

Geluk
En ja, dat betekent wat betreft wethouder Quik ook dat in gevallen waarin het lijkt alsof de bestaande situatie genoeg ruimte biedt voor een nieuwe ontwikkeling, er toch nee gezegd kan worden. “Om het voorbeeld van het restaurant aan te halen: daar hebben ze misschien wel geluk gehad dat het met die belasting van het riool niet eerder tot overlast heeft geleid. Ons doel is om problemen in de toekomst te voorkomen en te garanderen dat het huidige rioolstelsel kan blijven functioneren.”

Veto
Dat het team buitenruimte de mogelijkheid heeft om een veto uit te spreken, is volgens meerdere direct betrokkenen overigens nog relatief nieuw. Waar voor de ‘start’ van de gemeente Molenlanden de afdeling ruimtelijke ordening de leiding had en de afdeling buitenruimte simpelweg de opdracht kreeg om de riolering in orde te brengen, zijn deze twee afdelingen na de herindeling in 2019 gelijkgeschakeld.

Het gevolg: een principeverzoek van een bewoner, bedrijf of projectontwikkelaar krijgt groen licht, er worden duizenden euro’s kosten gemaakt en dan komt het bericht van de gemeente dat er geen ruimte is op het rioolsysteem, wat het bouwproces vertraagd of zelfs onmogelijk maakt.

Afgewezen
Volgens wethouder Johan Quik is van een andere aanpak of van een gewijzigde hiërarchie tussen gemeentelijke afdelingen echter geen sprake. Aanvragen worden integraal behandeld. “Dat beeld ontstaat doordat vanwege de overbelasting een groot deel van de riolering in het buitengebied, nu aanvragen afgewezen worden. Terwijl er in het verleden door de hoge mate van dienstverlening altijd wel een creatieve oplossing kon worden gevonden.”

“‘Toen kon het wel’, hoor je dan. Maar nu gaat het niet meer. Het ontbrak vooral aan de kennis om goed te bepalen of er sprake was van overcapaciteit op het systeem. Dat eerste inzicht is er verkregen met het onderzoek van Kennis van Pompen en daarom kan of moet er nee gezegd worden. We zijn het nu nog nader aan het onderzoeken.”

Actie
Om de voor indieners van bouwplannen frustrerende manier van werken aan te pakken, wordt inmiddels actie ondernomen. Het is één van de actiepunten van de dit jaar opgezette taskforce voor de riolering in het buitengebied. Het doel is dat initiatiefnemers van kleinschalige woningbouwprojecten in het buitengebied in het eerste stadium van hun aanvraag te horen krijgen of er wat betreft de riolering een probleem is.

Een concept om dit mogelijk te maken is momenteel in behandeling. Wethouder Quik: “Maar nu al proberen we het riool zo vroeg mogelijk in het proces in behandeling te nemen. Dat geldt trouwens ook voor andere zaken. Een goed voorbeeld is de verkeersafhandeling. Laatst kwam er nog een verzoek binnen voor nieuwe woningen in Oud-Alblas, op een locatie waar de ruimte voor nieuwe verkeersbewegingen er niet meer is. Dat verzoek is op basis daarvan afgewezen.”

Voorwaarde
Daarnaast is het uitgangspunt dat de komende tijd via maatwerk toch gezocht wordt naar een oplossing om ruimte te geven aan bouwplannen. ‘Wat overigens niet in alle gevallen hoeft te leiden tot een oplossing’, vult het gemeentebestuur aan. De voorwaarde die in veel gevallen dan klinkt is dat ‘de initiatiefnemer een oplossing aandraagt voor de rioolproblematiek die gedragen wordt door de gemeente en het waterschap’. 

“Dat is niet zo zwartwit als het klinkt”, licht wethouder Johan Quik toe. “Het team buitenruimte staat altijd klaar om mee te denken met initiatiefnemers. Ze zeggen nu sneller ‘nee’ op basis van de huidige kennis, maar blijven tegelijk wel meedenken hoe er toch een mouw aangepast kan worden. Denk aan de inzet van bufferputten, waardoor je in plaats van elk half uur naar één keer in de 24 uur gaat om het afvalwater weg te pompen, om het zo meer geleidelijk te verdelen. Maar daar zit ook een grens aan.”

Nutsvoorziening
Tegelijkertijd vindt hij de riolering, ondanks dat het een nutsvoorziening is, ook een verantwoordelijkheid van degene die de nieuwe woningen wil bouwen. “Bij een groot nieuwbouwproject leggen we de kosten van de riolering ook neer bij de projectontwikkelaar. Als je dan twee of drie huizen bouwt en daarvoor het riool aangepast moeten worden, zou dan de gemeente en dus alle inwoners hieraan mee moeten betalen? Je profiteert van de lusten, maar de lasten moet je dan ook dragen.”

Afsluitend: wethouder Johan Quik verwacht dat in de komende jaren de vele nieuwbouwplannen in het buitengebied niet alleen wat betreft de riolering lastig te realiseren zullen zijn. “Wij zien hetzelfde capaciteitsprobleem al ontstaan bij Stedin wat betreft de elektriciteit en ik verwacht naar de toekomst toe bij Oasen ook problemen voor het drinkwater. Het is niet vanzelfsprekend dat je maar bij kunt blijven bouwen én alle nutsvoorzieningen op orde kunt houden.”

Update richting raad ruim jaar later dan beloofd

Halverwege januari gaat wethouder Johan Quik de raad meer informatie geven over de stand van zaken en mogelijke oplossingsrichtingen. Een update die ruim een jaar na de beloofde datum komt. 

In juni 2020 zegde hij in antwoord op de vragen van de SGP over het Gemeentelijk Rioleringsplan nog het volgende toe: ‘Om het rioolsysteem toch voldoende flexibel te houden voor de toekomst wordt op dit moment onderzoek gedaan naar alle gemechaniseerde rioleringssystemen van Molenlanden. Eind van dit jaar worden de resultaten verwacht en kan een vervolgstrategie bepaald worden.’ 

Een vertraging die onder meer wordt veroorzaakt door capaciteitstekort op de betreffende afdeling, stelt wethouder Johan Quik. “Daardoor zijn we er later mee van start gegaan. Wat ook meespeelt is het grote aantal aanvragen voor bouwprojecten die verwerkt moesten worden en het feit dat we met langdurige ziekte te maken hadden. We doen er alles aan om de capaciteit op orde te krijgen. Daarnaast maken we gebruik van externe krachten, ook in de taskforce riolering.”

‘Riool mag bij woningbouw nooit beslissend zijn’

De afweging of een nieuwbouwplan in het buitengebied van Molenlanden wel of niet door kan gaan, mag nooit afhankelijk zijn van de staat van het riool. Dat stelt Bas de Groot, raadslid van oppositiepartij SGP.

“Goedkeuren of afkeuren gaat aan de hand van ruimtelijke ordening, niet op basis van een nutsvoorziening als het riool. Dit mag geen rem zijn op de bouw van nieuwe woningen in onze gemeente.”

CDA
Coalitiepartij CDA diende onlangs met steun van de SGP een motie in voor een overbruggingsfonds. Aanleiding was het feit dat beide partijen in de afgelopen drie jaar regelmatig berichten hoorden dat bouwplannen vanwege de riolering niet door konden gaan. “Het is een steeds terugkerende klacht”, stelt CDA-raadslid Ad van Rees. “Met het fonds willen we initiatiefnemers van bouwplannen geheel of deels tegemoetkomen in de extra kosten die het maatwerk van riolering in de huidige situatie met zich meebrengt.”

Bas de Groot vult hem aan: “Dat is ook al gebeurd bij de aanleg van Vakantiepark Molenwaard in Ottoland en zou dus ook voor anderen moeten gelden.” Een concrete invulling voor het fonds is er nog niet. De nadere uitwerking wilden de fracties overlaten aan het college. “Aangezien de wethouder aangaf in januari met nadere informatie te komen, hebben we besloten om de motie tot die tijd op de plank te laten liggen.”

Taskforce riolering op zoek naar oplossingen

Met behulp van een onlangs opgezette taskforce wil de gemeente Molenlanden de rioleringsproblematiek in het buitengebied in kaart brengen en zoeken naar oplossingen. Want volgens hen gaat het in veel gevallen goed, maar is helder dat het systeem overbelast is en structureel een oplossing nodig is. Op 18 januari gaat het college met de raad in gesprek over de problematiek. 

Maatwerk, daarmee wist het gemeentebestuur bij nieuwe bouwinitiatieven, ondanks de druk op de riolering, de boel overeind te houden. Maar er kwamen steeds meer signalen dat dit in sommige gevallen ook niet meer leidt tot een oplossing. ‘Voor initiatiefnemers was en is het heel vervelend om halverwege het proces om toestemming te horen te krijgen dat het vanwege de riolering niet door kan gaan’, stelt het gemeentebestuur. De signalen vormden de aanleiding om de taskforce op te zetten. Deze startte na de zomer.

Overbelast
Om de problematiek nog beter in beeld te krijgen is het bureau Kennis van Pompen ingeschakeld, dat het beeld van een overbelast rioleringsnetwerk in het buitengebied van Molenlanden bevestigde. Overbelast, dat stempel krijgt een aanzienlijk deel van de riolering.

Het houdt onder meer in dat de pompen steeds harder moeten werken en beduidend eerder gerepareerd dienen te worden, doordat onderdelen vervangen moeten worden. Tegelijkertijd gaat daardoor de verwerkingstijd achteruit, van een half uur om een verzamelbak leeg te pompen naar tien tot twintig uur voor dezelfde hoeveelheid. 

Te rooskleurig
‘Zoals de onderhoudsaannemers van de gemeente en een van onze eigen medewerkers het beoordelen, is het beeld dat Kennis van Pompen schetst wellicht zelfs te rooskleurig’, reageert de gemeente. 

Met de onderhoudsaannemers wordt gedoeld op de Fa. Jongeneel uit Bleskensgraaf, Kwakernaak BV uit Groot-Ammers en een eigen medewerker van Molenlanden, die werkt in de voormalige gemeente Giessenlanden. Wethouder Johan Quik: “Zelf heb ik geen contact met hen gehad. Ik weet dat zij de uitkomsten van het onderzoek van Kennis van Pompen wel onder ogen hebben gehad en aangegeven dat ze dit geen onzin vinden.”

Vervangen
Een oplossing vinden is niet gemakkelijk, benadrukt het gemeentebestuur. ‘Het vervangen of uitbreiden van (een deel van) de riolering in het buitengebied is een zeer kostbare operatie. Daarnaast zou je daarvoor moeten graven in een groot aantal tuinen, met alle bijbehorende vertragende bezwaarprocedures en protesten.

Binnenkort vinden al wel gesprekken plaats over oplossingen.’ Wethouder Quik: “Daarbij is één van de uitdagingen het feit dat de riolering in het buitengebied een afschrijving heeft van zestig jaar. Er zijn nu veertig jaar voorbij, dus mis je als je tot vervanging over zou gaan twintig jaar. Dan praat je over miljoenen euro’s. In januari zullen we met de raad hier ook het gesprek over aangaan.”