Teuntje mocht alleen dankzij ‘pokkenbriefje’ naar school

KINDERDIJK • Discussie over vaccinatie is niet nieuw. Dat ontdekte Kinderdijker Peter Paul Klapwijk toen hij een doos met brieven en foto’s in handen kreeg die ooit van zijn oma Teuntje de Bruijn was.

Teuntje werd in 1906 in Kinderdijk geboren. Op vijfjarige leeftijd werd ze gevaccineerd tegen de pokken, een ziekte waaraan in de periode van 1871 tot en met 1873 in Nederland 23.000 mensen stierven. Op haar vaccinatiebewijs, het zogenaamde ‘pokkenbriefje’, verklaart haar arts de koepokinenting te hebben verricht. En dat hij zich er persoonlijk van heeft overtuigd dat zich daarna bij Teuntje acht koepokken hebben ontwikkeld, ‘die een zoodanig beloop hebben gehad, dat zij voorbehoeding tegen de kinderpokken zooveel mogelijk waarborgen’.

Niet inenten
Op de achterkant van het briefje plaatste Teuntjes juf of meester jaarlijks een handtekening. Peter Paul ging op onderzoek uit. “Ik kwam erachter dat mijn oma haar pokkenbriefje elk jaar moest laten zien om naar school te mogen”, vertelt hij. “En dat er ook destijds gewetensbezwaarden waren die zich niet lieten inenten. Zonder inenting mocht Teuntje niet naar school. Er zijn veel linken met nu. Vandaag gaat het ook over de vraag: moeten de kinderen gevaccineerd worden?”

Vaccinatieplicht
Van 1872 tot 1912 gold er in Nederland een vaccinatieplicht. Vanaf 1912 werd het mogelijk om wegens gezondheidsredenen vrijstelling van vaccinatieplicht aan te vragen, las Peter Paul op de website van het Onderwijsmuseum. “Op die site staat een artikel van John Exalto, universitair docent historische pedagogiek bij de Faculteit Gedrags- en Bewegingswetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij schrijft dat Abraham Kuyper met zijn partijgenoten tegen de wet van 1872 stemde. Kuyper had het over indirecte ‘vaccine-dwang’.”

Opoe
De moeder van Peter Paul, Trudy Klapwijk, is de dochter van Teuntje de Bruijn. Zij kan zich ook Teuntjes moeder, haar oma, nog goed herinneren. “Ze was een klein oud vrouwtje, ze zat vaak voor het raam op een stoel met rieten zitting, met haar voeten op een stoof. We noemden haar opoe. Ze ging niet naar de kerk, maar was zeer gelovig.”

Kruidenierswinkeltje
Teuntjes vader overleed in 1914 aan astma, na een zwaar leven met werkdagen van twaalf uur. Trudy: “Hij is 43 jaar geworden. Mijn opa werkte als ketellapper op de werf van Smit. Hij is gewoon gestikt. Teuntje’s moeder Maria begon toen op de Veerdam in Kinderdijk een winkeltje in kruidenierswaren.”

Peter Paul: “Ze stond er ineens alleen voor, met vijf kinderen.” Trudy: “Na het overlijden van haar vader heeft mijn moeder nog vier jaar in Kinderdijk gewoond. In maart 1918 vertrok het gezin naar Rotterdam. Mijn moeder was toen twaalf jaar. Ze moest zes dagen in de week aan de slag in de huishouding.” Peter Paul: “De heer des huizes was zeer streng.”

Blikseminslag
Aanleiding voor de verhuizing was een blikseminslag in de winkel van Maria. Haar inkomstenbron ging in rook op. Wat kon ze beginnen in Kinderdijk? Maria besloot haar biezen te pakken en met haar vijf kinderen naar de grote stad te vertrekken. De drie dochters konden daar als dienstmeisjes aan de slag.

Zonder complottheorieën
Peter Paul en zijn moeder vinden het leerzaam om naar de geschiedenis te kijken, ook die van hun eigen oma en overgrootmoeder. “Het leert je anders te kijken naar de werkelijkheid van vandaag”, zegt Peter Paul. “Dat pokkenbriefje van Teuntje relativeert wat er vandaag gebeurt. En ik besef: dankzij het vaccin tegen de pokken is deze ziekte nu de wereld uit. Over de ontwikkeling van dat vaccin is heel lang gedaan, maar toen hadden ze nog niet zulke geavanceerde onderzoekslaboratoria als vandaag. Rond 1900 speelde eenzelfde discussie als nu. Zonder de complottheorieën. Ook toen vroegen mensen zich af: grijp je in als je gelooft dat dit Gods bedoeling is? Het grote verschil is dat nu iedereen van alles op internet kan zetten, ook grote onzin.”

Trots
Peter Paul en zijn moeder zijn blij dat Teuntje de Bruijn ooit het vaccin tegen koepokken kreeg. Uit de doos haalt Peter Paul een gezinsfoto in sepia kleuren. Maria blikt zelfverzekerd in de lens, haar kinderen staan netjes gekleed naast haar. Peter Paul: “Je kunt zien dat ze er trots op is dat het haar ondanks alles gelukt is haar gezin groot te brengen.”