Klokkenluiders Gilde herstelt oude traditie in ere

VIANEN • Het Viaans Klokkenluiders Gilde is voornemens in de adventtijd een oude traditie in ere te herstellen: het inluiden van de zondag op zaterdagavond. 

Beiaardier Sjoerd van Geuns is één van de initiatiefnemers. “Wanneer vroeger aan het einde van de zaterdagmiddag de klokken begonnen te luiden betekende dit het einde van de werkweek en het begin van de zondag. In de tijd dat er nog geen geregelde uurwerken met uurslag bestond was dit hét moment om te stoppen met werken. De Middeleeuwse stadsbevolking richtte zich hiernaar.”

Avondmis

Na het luiden van de klokken bleven de kerken geopend voor de avondmis. Van Geuns: “Aan het luiden van de klokken kon men horen of het een gewone zondag was of een feestdag. Luidden voorafgaande aan een feestdag alle klokken soms meerdere keren, voor gewone zondagen kon met minder gelui worden volstaan.”

Luidtradities verloren gegaan

In Duitsland is het inluiden van de zondag nog algemeen gebruik gebleven. In ons land gingen veel luidtradities verloren, niet alleen de invloed van de Reformatie deed zich volgens Van Geuns gelden maar vooral ook de Franse bezetting in de Napoleontische tijd waren daaraan debet. “In sommige plaatsen in Nederland wisten oude gebruiken zich te handhaven of werden ze weer ingesteld. Zo luiden in Denekamp de klokken bijna 5 eeuwen getrouw de zondag in, maar ook de klokken van de Utrechtse Buurtoren. Daar kondigt de stedelijke  Banklok het einde van de werkweek aan wanneer de winkels dienen te sluiten. Een half uur later luiden de kerkklokken de zondag in. Zowel in Denekamp als in Utrecht gebeurt dat luiden nog geheel met de hand.”

Klokluiden stamt uit de tijd dat men nog niet beschikte over nauwkeurige tijdsaanduiding. Van Geuns: “Een blik op de zonnewijzer was voldoende. Vanaf de 15de eeuw gingen de eerste uurwerken tikken, vaak stonden deze op de kerktoren opgesteld, ook in die tijd vaak al door de stedelijke overheid 'gesubsidieerd'. Soms beschikte het stadhuis over een eigen uurwerk met slagklok, dat was per gemeenschap verschillend.”

Eén wijzer

Toen de eerste wijzerplaten verschenen hadden deze maar één wijzer. “Nauwkeuriger was niet nodig maar oh wee wanneer het uurwerk en de uurslagen stil stonden, dat ontwrichtte de gehele gemeenschap. Kinderen kwamen te laat op school, winkels en marktkooplieden wisten niet wanneer te eindigen. Maar de boeren op het land bleven hun koeien melken en de ondergaande zon en een knorrende maag vertelde hun dat de dag ten einde was, ze trokken zich minder aan van dat stadse gedoe én precies op tijd beginnen en eindigen met werk. Een situatie die tot diep in de 19de eeuw bleef bestaan.”

In onze moderne tijd kunnen we heel goed zonder torenuurwerk, verlichte wijzerplaten, uurslagen na carillonmuziek. Van Geuns: “Als dit alles in onbruik raakt en tot zwijgen komt draait de gemeenschap van Vianen gewoon door: We hebben ons horloge, onze gsm voor dringende zaken, we hoeven niet meer naar het stadhuis in de Voorstraat te lopen om het wereldnieuws te vernemen. Toch luidt op het stadhuis soms nog de klok wanneer er een trouwerij plaats vindt, iets wat in de moderne tijd niet noodzakelijk is maar wat zou het saai zijn wanneer dat niet meer gebeurde."

Carillon

Ook zou Vianen stil zijn wanneer het carillon niet ieder kwartier van zich laat horen. Zo is het ook met het 'inluiden van de zondag' gesteld. Wanneer klokken geregeld luiden geeft dit kleur aan een stad, meestal wordt het pas opgemerkt wanneer het er niet is, bijvoorbeeld als op Stille Zaterdag (wie weet nog wanneer dat is ?) de klokken traditioneel zwijgen.”

Van Geuns: “Klokslagen en klokgelui moge in de moderne tijd als achterhaald gelden, maar zeg eens eerlijk: windmolens zijn dat ook. Toch zou het landschap kaal zijn wanneer de molens alle waren verdwenen, zo kleuren klokslagen en klokgelui het leven in een stad.”

Afspraak

Wie geïnteresseerd is kan op afspraak een kijkje komen nemen in de toren wanneer de klokkenluiders in de adventsweken aan het werk zijn. Ze zullen vooraf daaraan graag even de klokken en carillon laten zien en horen en daarover.

Een afspraak maken kan via

www.klokkenluidersgildevianen.nl