Deskundige over lekkage: ‘Lekdijk lijkt inderdaad lek geprikt’

REGIO • Nog altijd zijn er zorgen over de veiligheid van de Lekdijk tussen Kinderdijk en Gelkenes. Bij de plaatsing van peilbuizen in de dijk gutste eind maart water omhoog. Dit verontrust Lekdijkbewoners.

Dijkbewoner Wim Besseling maakte een filmpje van de peilbuizen en het water dat eruit stroomde. Hij stuurde dat naar deskundigen die bezorgd reageren.

Niet zorgvuldig
Han Vrijling, emeritus professor van de TU Delft, zag de beelden. Hij gaf leiding aan een commissie die onderzoek deed naar de dijkversterking en zegt: “Wij hebben destijds gekeken naar het principe van het ‘vast spijkeren’ van het binnentalud van de dijk met boorpalen. Dat was naar onze mening mogelijk, maar de palen moesten wel met veel zorg worden aangebracht om vervormingen in de omgeving en lekkage langs de palen omhoog te voorkomen. Die aspecten moesten verder worden uitgewerkt. Nu blijkt dat dit onvoldoende zorgvuldig is gebeurd. Er vindt lekkage langs de palen plaats. Dat geeft wateroverlast en misschien meer schade na verloop van tijd. Als de palen onzorgvuldig zijn aangebracht, en daar lijkt het op, is de dijk inderdaad op ‘duizenden’ plaatsen lek geprikt.”

Hoge waterdruk
Besseling stuurde zijn filmpje ook naar Ad Schouls, die als voorzitter van de stichting De Lekkende Lekdijk de belangen behartigt van achttien dijkbewoners. Schouls: “In Nieuw Lekkerland is er sprake van twee zandlagen die gescheiden worden door een veenlaag, waarbij de diepste zandlaag in verbinding staat met de rivier. In het diepe zandpakket heerst een waterdruk die overeenkomt met de gemiddelde rivierstand. De veronderstelling van Van Baars is dat de boorpalen, gefundeerd in de diepste zandlaag, de daarboven liggende veenlaag hebben lek geprikt waardoor er langs de boorpalen water in het ondiepe zandpakket stroomt en daar zorgt voor een overdruk.”

Zandlaag
Over die overdruk zegt Schouls: “De peilbuis in de video begon te lopen toen die het ondiepe zandpakket op 12 meter diepte bereikte. Dat betekent dat in die ondiepe zandlaag een hoge waterdruk zit. Dit doet vermoeden dat de veronderstelling van Van Baars juist is: de Lekdijk is lekgeprikt en water stroomt langs de boorpalen naar boven.”

Monitoren
Professor Stefan van Baars reageert vanuit Frankrijk: “Iedereen weet dat de waterdruk onder de polder erg groot is. Als je een gat boort naar de diepe zandlaag, dan komt het water in de peilbuis net zo hoog te staan als in de Lek. Nu hebben ze zo’n gat geboord en dan zie je dat er uit de peilbuis, die 1,5 meter boven maaiveld het staat, gewoon water loopt. Dat moet je monitoren; hoeveel waterdruk is daar?”

Dijkdoorbraak
Nog altijd is Van Baars bang voor een ramp. “De overdruk kan leiden tot het openbarsten van het achterland direct achter de dijk. Bij heel hoog water in de Lek wordt dan de hele polder opgetild, totdat de bodem scheurt en het water de polder binnen spuit. De dijk spoelt dan weg en breekt. Dit kan gebeuren bij een grote storm met springtij op zee.” De professor maakt zich ook zorgen over de boorpalen. “Bewoners zien dat de koppen van boorpalen worden vrijgegraven en dat er water stroomt, aan de landzijde van de dijk. Wat betekent het als je dat bij 1500 palen hebt, en als er dan ook nog storm is en hoog water? Die sommetjes wil ik wel eens gemaakt zien worden.”

Nog tijd
Vrijling deelt de visie van Van Baars, maar relativeert het risico van het openbarsten van de bodem ook. “Het is in theorie waar, maar die waterdruk is er al tientallen jaren. Het is niet aanstonds gevaarlijk in mijn ogen. Er kan een zandmeevoerende wel ontstaan, dan ontstaat er een gat. Dat kost tijd, als je dat ziet heb je nog één à twee dagen tijd om wat te doen. Dit staat overigens los van het palenprobleem. Het kan elkaar wel beïnvloeden, als palen de zandlaag raken.”

Reactie Waterschap Rivierenland

Woordvoerder Freek Jochems van het Waterschap Rivierenland noemt het ‘een gegeven dat de stijghoogte onder de dijk de waterstand in de Lek volgt’. Hij legt uit: “Het onderzoek is er inderdaad op gericht om uit te zoeken wat er aan de hand is. Het klopt dat we geconstateerd hebben dat er water via een anker (waarmee de boorpalen zijn verankerd, red.) naar buiten stroomt. De herkomst van dat water is nog niet vastgesteld en dat willen we eerst zorgvuldig onderzoeken. Pas dan weten we wat er aan de hand is en kunnen we analyseren wat het effect is op de waterveiligheid. Ook kunnen we pas dan effectief maatregelen bepalen.”

Nog geen conclusies
Jochems vertelt dat de voorbereidingen voor het onderzoek in december zijn begonnen. Daarna zijn peil- en hellingmeetbuizen geplaatst. Dat er water uit de peilbuizen omhoog kwam vindt Jochems niet zorgelijk. “De peilbuizen hebben het doel om waterdruk te meten en daarvoor is het juist de bedoeling dat er water in de peilbuis kan stromen.” Zorgen over water bij de ankerkoppen kan Jochems zich wel voorstellen. “Wij onderzoeken wat daarvan de oorzaak is. Het huidige onderzoek is erop gericht de effecten van de dijkversterking op de waterveiligheid in beeld te brengen. We willen daarvoor weten wat er in dit geval precies aan de hand is. Daarvoor moeten we niet alleen weten waar het water uit het anker stroomt maar ook waar dat water vandaan komt. Pas dan kunnen we conclusies treken en kunnen we effectief maatregelen bepalen.”

Sensoren geplaatst
Over de peilbuizen zegt Jochems: “Deze meten de waterdruk in dieper gelegen zandlagen. Het is een bekend gegeven dat in dit gebied de waterdruk in de diepere zandlagen hoger is dan het niveau aan het maaiveld. Vandaar dat de peilbuizen zich van onderuit vullen met water en het water, als de peilbuis aan de bovenzijde nog niet is afgesloten, zelfs over de rand stroomt. Het betreft hier dus slechts een bewuste en tijdelijke situatie. We hebben sensoren geplaatst om de waterdruk te monitoren. Naast dat we waterdrukken, oftewel de stijghoogten, monitoren, meten we ook eventuele horizontale verplaatsingen bij de boorpalen. Wellicht kunnen we daarmee mogelijke lekwegen in beeld brengen. Dit onderzoek richt zich op de waterveiligheid van de gerealiseerde dijkversterking. We starten binnenkort met onderzoek dat zich specifiek richt op locaties waar vernatting een probleem is.”

Onderzoek na ENW-advies
Aanleiding voor het huidige onderzoek is het rapport ‘De Lekdijk is lekgestoken!’ van Stefan van Baars. In 2022 ging technologisch instituut Deltares naar aanleiding van dit rapport in op de waterveiligheid van de dijkversterking. Jochems: “De conclusies daarvan werden grotendeels door het Expterise Netwerk Waterveiligheid (ENW) onderschreven. ENW adviseerde om een definitief oordeel op te stellen voor de waterveiligheid, waarbij ook gekeken wordt naar de onzekerheden in de boorpalen en de effecten van vernatting en vervormingen daarbij mee te nemen. Ook werd geadviseerd het door Deltares opgestelde monitoringsplan uit te voeren. Waterschap Rivierenland geeft gehoor aan het ENW-advies en voert dit onderzoek nu uit.”

• Bij een oprit is te zien hoe de Lekdijk nog altijd beweegt. - Geurt Mouthaan

Dijkbewoners bang voor hoog water

NIEUW-LEKKERLAND • Bewoners van de Lekdijk hebben ernstige twijfels over de veiligheid van hun dijk.

David van Zanten uit Nieuw-Lekkerland heeft de dijkverzwaring vanaf het begin kritisch gevolgd en sprak regelmatig met de mannen die het werk uitvoerden. Door wat hij zag en hoorde, groeide zijn zorg. Volgens Van Zanten had het Waterschap Rivierenland de peilbuizen dichter bij de boorpalen willen zetten dan mogelijk bleek. “Dat is in bijna alle gevallen mislukt omdat het cement van de boorpalen uitgezakt is. Ook bij de diepwanden is dat gebeurd. Het veen werd opzij gedrukt door het gewicht van het cement. Bij alle palen hebben ze meer cement moeten storten dan vooraf berekend was. Dat komt doordat ze de buis waarin het cement werd gegoten te snel omhoog trokken en de grond meetrokken. Dan krijg je uitzakking van het cement op diverse diepten. Ik vraag me af hoe goed het cement is aangesloten en of de palen wel stevig zijn.”

Wegzakkend fietspad
Bewoners constateren dat het fietspad op de dijk wegzakt richting de rivier. Van Zanten: “En het talud van de dijk vervormt.” Lekdijkbewoner Wim Besseling (Nieuw-Lekkerland) bevestigt dit. “Het fietspad zie ik op sommige plekken verzakken. Ik zie de dijk in zijn geheel verzakken en open scheuren. Ik weet dat de dijk er al honderden jaren ligt en had geen twijfel over de veiligheid. Maar door de toegepaste techniek is hij veel slechter geworden, lees ik in de rapportage van Van Baars. Deltares beantwoordt de onderzoeksvragen van Van Baars niet, maar draait eromheen. Daardoor heb ik mijn twijfels. Ik denk dat de dijk eerder is verzwakt dan verstevigd.”

Besseling sprak enkele mannen die in maart de peilbuizen plaatsten. Ook zij zagen het water uit de buizen omhoog komen. Daarop reageerden zij bezorgd, merkte Besseling.

Hoog water
Van Zanten zag in een peilbuis die achter een wetering is geplaats ook water omhoog komen. “Die staat 1,30 meter boven het maaiveld en er kwam volop water uit. Dat was bij normaal hoog water. Als het water weer zakt valt de druk weg. Maar wat gebeurt er als we er een paar meter bij krijgen in de rivier?”

• Wim Besseling bij zijn dijkwoning, archieffoto uit 2021. Foto: Anne Marie Hoekstra