Mozes Salomon en Alberdina Zwanenburg uit Vianen werden exact 80 jaar geleden omgebracht in Auschwitz

VIANEN  • Op 3 augustus 2023 is het exact 80 jaar geleden dat twee Joodse inwoners van Vianen, Mozes Salomon en Alberdina Zwanenburg werden omgebracht in Auschwitz. Tien jaar geleden is er een blijvende herinnering in de vorm van twee ‘Stolpersteine’, voor hun toenmalige woning, in de bestrating aangebracht.

Mozes Salomon en Alberdina Zwanenburg bewoonden voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog het statige huis aan de Voorstraat 1 te Vianen. Achter deze woning had Mozes een borstelmakerij. Ook op andere terreinen was hij actief om de kost te verdienen. Hij had een ruime keuze in deuk- en Garibaldihoeden, later aangevuld met petten van het model ‘automobiel’. De heer en mevrouw Salomon waren eerzame Viaanse burgers, die door hard werken in hun levensonderhoud konden voorzien.

Het begin van de oorlog 
Hoe verging het de familie Salomon de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog? Onder leiding van Seyss-Inquart, de Rijkscommissaris van Nederland tijdens de oorlog, werden alle Joden geregistreerd zodat het makkelijker voor de bezetters was om ze te vervolgen. Daaronder dus ook de familie Salomon uit Vianen. Ook zij moesten zich, vanwege hun Joodse afkomst, schikken onder een regen van verboden en geboden die door de bezetters waren uitgevaardigd.

Omdat zij als enige Joden in Vianen woonden, werd hier eigenlijk aan voorbij gegaan, de maatregelen waren er echter wel degelijk. Ook zij mochten niet in een park, plantsoen of vergaderzaal komen. Later verzwaard door het verbod zich ’s avonds na acht uur en ’s morgens voor zes uur buiten te begeven. Een verbod dat eigenlijk overbodig was, want door een andere maatregel mochten zij eigenlijk helemaal nergens meer komen.

Gearresteerd
Ergens midden 1943 werd het voor de familie Salomons onhoudbaar om onder de druk van de bezetter te leven en besloten zij naar het zuiden (Zwitserland/Spanje) te vluchten. Het is bekend dat het echtpaar Salomon-Zwanenburg in de vroege morgen van 21 april 1943, door mensen die de Joden goedgezind waren, ten westen van Lutterade in Limburg bij de grens van Nederland en België (Nattenhoven) aan een Belg zijn overgedragen.

Voor het echtpaar loopt het echter al snel slecht af, want reeds op 24 april 1943 werden zij als gedetineerden ingeschreven in de kazerne Dossin te Mechelen. Vermoedelijk zijn zij beiden met hun bagage in een vreemde omgeving al snel opgevallen en gearresteerd.

Auschwitz
Op 31 juli 1943 wordt echtpaar Salomon-Zwanenburg, vanuit Polizeihaftlager Mechelen, per trein op transport gezet. Het transportnummer werd met de Romeinse cijfers XXI aangegeven. Dit konvooi bestond bij vertrek uit 1563 gedeporteerden, waaronder 208 kinderen. Na aankomst op 2 augustus 1943 in Auschwitz, werden op 3 augustus 1.087 Joden vergast en verbrand.

Dat dit zo vlot kon gebeuren, kwam doordat men een nieuwe installatie met grote capaciteit in het uitroeiingscentrum Auschwitz-Birkenau in gebruik had genomen. Ook Mozes Salomon en Alberdina Zwanenburg werden op 3 augustus 1943 omgebracht. Van de overige gedetineerden van het XXIste convooi, blijken bij de bevrijding dat slecht 40 personen deze hel te hebben overleefd.

Stolpersteine
De Duitse kunstenaar Gunther Demnig vond dat er te weinig blijvende aandacht werd geschonken aan deze schandvlek in de Duitse geschiedenis en ontwierp herdenkingsstenen welke in de bestrating voor de voormalige woningen van slachtoffers van deze genocide worden aangebracht. Demnig noemt ze ‘Stolpersteine’, omdat je erover struikelt met je hoofd en met je hart.

Om de tekst te kunnen lezen moet men vooroverbuigen. Men maakt als het ware een buiging voor de slachtoffers van het nazisme. Met het plaatsen van de twee Stolpersteine in Vianen werd een bekende uitspraak van Demnig bewaarheid: “Een mens is pas vergeten als zijn naam vergeten is.”

Henk Lammertink

Bron: ‘Hoewel zij met weinigen waren’ van M.J. Ververs en Jaarboek 2013 van de historische vereniging ‘Het Land van Brederode’.