Onderzoekers streekarchief: ‘Oud-burgemeester Van der Lely voldoet aan bekende cliché’

WOUDRICHEM • Onderzoekers van het Streekarchief Langstraat Heusden Altena achten het ‘niet wenselijk’ om de Woudrichemse Burgemeester van der Lelystraat een andere naam te geven. 

Dat is een van de aanbevelingen van streekarchivaris Hildo van Engen en adjunct-streekarchivaris Mariska Heijmans in het onderzoeksrapport van het streekarchief naar de rol van de oud-burgemeester van Woudrichem tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

“Niet alleen omdat de conclusies uit dit rapport daartoe onvoldoende aanleiding bieden, maar ook omdat een kritische herinneringscultuur eerder gebaat is bij voortdurende reflectie dan bij de taboeïsering van bepaalde onderwerpen en personen”, schrijft het tweetal, dat door de gemeente Altena gevraagd was om de beweringen uit een eerder onderzoek van Bert van Straten en Raoul Nijst nog eens tegen het licht te houden.

Cliché
Volgens Van Engen en Heijmans voldoet Van der Lely in veel opzichten aan het ‘bekende cliché van de burgemeester in oorlogstijd’. “Deze uitdrukking verwijst naar de dwangpositie waarin Nederlandse burgemeesters zich tijdens de Tweede Wereldoorlog bij hun taakuitvoering bevonden. Zij voelden zich gedwongen om ten behoeve van het grotere belang op hun post te blijven en te redden wat er te redden viel. Daarbij was het niet altijd mogelijk om moeilijke keuzes uit de weg te gaan en schone handen te houden.”

Geconcludeerd kan worden dat burgemeester Van der Lely in veel van de door Van Straten en Nijst aangevoerde gevallen desgevraagd reageerde op een van hogerhand aan hem voorgelegd verzoek. “De actie was nooit ongevraagd of op eigen initiatief ondernomen.”

Excuses
Of Altena, als opvolger van de gemeente Woudrichem, excuses moet maken laten de onderzoekers aan het gemeentebestuur zelf.

Wel spreken de onderzoekers van een ‘morele inspanningsverplichting van het gemeentebestuur van Altena om blijvend te reflecteren over de samenleving in het algemeen en het functioneren van het bestuurlijk apparaat tijdens de bezetting in het bijzonder.’ 

“Het is daarbij zaak dat ook kritische herinneringen een plaats hebben in het collectieve bewustzijn”, zo staat te lezen. 

Nationaal Holocaust Namenmonument
En verderop: “Voor het nemen van een concrete eerste stap in dezen wordt het gemeentebestuur in overweging gegeven om in verband met het op 19 september 2021 te openen Nationaal Holocaust Namenmonument in Amsterdam de namen te adopteren van de leden van de gezinnen Benjamins, van Rosina Hertzberger en mogelijk van de andere Joodse oorlogsslachtoffers uit het gebied van de huidige gemeente Altena. Verdere initiatieven zouden zich kunnen richten op een bredere groep van oorlogsslachtoffers uit de gemeente, waarvoor aandacht kan worden gevraagd door middel van een website, boekpublicatie, digitale toepassing, etcetera. Bij een dergelijk initiatief is participatie door de samenleving van wezenlijk belang.”

In het voorjaar van 2020 publiceerden Bert van Straten en Raoul Nijst de resultaten van hun onderzoek naar het handelen van burgemeester Jacob van der Lely van Woudrichem tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Zij kwamen onder meer tot de conclusie dat het optreden van Van der Lely ‘overijverig’ was en ‘niet in overeenstemming met de geldende rechtsbeginselen’ en dat deze houding er in belangrijke mate toe heeft bijgedragen dat zeven Joodse inwoners van Woudrichem in het vernietigingskamp Auschwitz om het leven zijn gekomen. Ze vroegen daarop het gemeentebestuur van Altena om stelling te nemen in deze kwestie, excuses aan te bieden en na te denken over compensatie voor het optreden van Van der Lely.

Weinig fraai
“Dat de bevindingen van Van Straten en Nijst in dit onderzoeksrapport maar zeer ten dele worden gevolgd, neemt niet weg dat het beeld dat oprijst over de bezettingsjaren weinig fraai is. Onmiskenbaar hebben de nazi’s het gemeentelijk apparaat en de burgemeester gebruikt om in een kort tijdsbestek op accurate wijze gruwelijke misdaden te kunnen plegen. De samenstellers van onderhavige rapportage onderschrijven dan ook de gedachte dat het gemeentebestuur in duidelijke bewoordingen van zijn afschuw hierover blijk geeft”, aldus Streekarchief Langstraat Heusden Altena.

Het college buigt zich de komende weken over de uitkomst van het onderzoek, voordat burgemeester en wethouders met een reactie komen. Bij het bepalen van een standpunt worden ook de fractievoorzitter uit de gemeenteraad betrokken.