Geen groei, maar krimp en kwaliteit

BOMMELERWAARD • Projectruimte PUBLIEK wil kunst dichterbij het publiek brengen. Deel 7 van een elfdelige serie: kunst als maatschappijkritiek

Kunstinstellingen slaan andere koers in

BOMMELERWAARD • Door de terugtredende overheid zijn musea voor hun inkomsten steeds meer aangewezen op grote tentoonstellingen voor een zo breed mogelijk publiek. Het terugtreden van de overheid was deels veroorzaakt door de economische crisis. Maar is deels ook ingegeven door het overheersende neoliberale denken. Dat is uit op maximale winst en wil zoveel mogelijk overlaten aan de werking van de markt. Het resultaat is dat de waarde van kunst vooral wordt gemeten in geld en het maatschappelijk belang van musea in groeiende bezoekcijfers.

In reactie daarop slaan sommige kunstinstellingen in navolging van kunstenaars een andere koers in. Geïnspireerd door degrowth (= letterlijk: krimp) zetten ze andere waarden dan groei en geld voorop. "Projectruimte PUBLIEK voelt zich verwant met deze cultuuromslag weg van het dictaat van groei," zegt initiatiefnemer Jeroen Stijlaart. "Je vindt het bijvoorbeeld terug bij een kunstcentrum als Nest in Tilburg."

Maar ook het Stedelijk Museum in Amsterdam lijkt tegenwoordig een krimpmodel voor te staan. Daarin krijgt kwaliteit voorrang op bezoekersaantallen. De inhoud van kunst komt meer centraal te staan. Bijkomende ambitie van deze kunstcentra is om een nieuw en meer divers publiek aan te spreken. Ze willen uitgroeien tot plekken van ontmoeting tussen uiteenlopende groepen mensen. Meer ruimte geven aan het gesprek over alternatieve waarden. En minder de speelbal zijn van louter economische maatstaven als tijd en geld. De kunstenaars zelf moeten daarin het voortouw nemen.

Circulair denken

Deze trend in de kunstwereld naar krimp sluit aan bij een bredere maatschappelijke beweging die streeft naar verduurzaming van de samenleving. De diepste wortels daarvan liggen in de jaren 1970. In haar befaamde rapport bepleitte de Club van Rome toen grenzen aan de groei. Hulpbronnen zouden in snel tempo uitgeput raken. Onbegrensde economische groei op een eindige planeet was uitgesloten. De bijkomende milieuproblemen zouden de aarde onleefbaar maken.

In de jaren 1980 en 1990 raakte dit geluid op de achtergrond. De economische crisis van de jaren 1980 leidde vanzelf al tot krimp van de economie én tot andere prioriteiten: bestrijding van de massawerkloosheid. Het doemscenario van de Club van Rome had bovendien het effect van technologische innovatie onderschat.

Maar nu de klimaatverandering onontkoombaar lijkt te zijn geworden, is de kritiek op het heilige huisje van het neoliberale denken weer helemaal terug. Niet alleen moeten we af van economische groei, maar zullen we – zeker in het rijke Westen – zelfs stappen terug moeten doen om de aarde te redden: minder produceren, minder consumeren, minder reizen en minder werken. Kortom, degrowth, krimp.

Intussen is de degrowth-beweging meer dan een actiegroep die stelt dat duurzaamheid en groei elkaar tegenspreken. Ze staat een geheel andere samenleving voor waarin kleinschaligheid, lokale productie, een basisinkomen, leven in harmonie met de natuur, circulair denken en meer vrije tijd, spel en creativiteit het wenkend perspectief vormen. Ruileconomie maakt plaats voor deeleconomie, concurrentie voor samenwerking.

Eén wereld

Hoe moeilijk deze volledige kanteling van opvatting is, ondervinden de kunstcentra en kunstenaars die dit tegengeluid voorstaan. Het is zwemmen tegen de stroom in en vooral voorkomen dat je toch een prooi wordt van de gevestigde orde. "Een mooi voorbeeld is de nomade-kunstenaar Reto Pulfer," zegt Jeroen Stijlaart, "hij bewerkt afval op een manier die normaal voor juwelen is weggelegd. Een totale omkering van waarde." Kenmerkend is ook de samenwerking tussen kunstenaars van alle continenten. Tenslotte leven we allemaal op één wereld of geen wereld.

Philippe van Heusden

OPROEP

Projectruimte PUBLIEK is op zoek naar een econoom, filosoof of cultureel ondernemer die in het kader van Dialoog PUBLIEK een introductie wil houden over het thema groei/krimp. Heb je prikkelende ideeën die je verder wilt ontwikkelen in uitwisseling met het aanwezige publiek, meld je dan aan via e-mailadres:
projectruimtepubliek@gmail.com