Molenwaarder fietst drieduizend kilometer voor gesprekken met boeren

WAAL • Peter-Erik Ywema uit Waal (Molenwaard) fietste drieduizend kilometer naar Zuid-Spanje en sprak onderweg met 35 boeren. Hij wil weten wat boeren bezighoudt, nu de agrarische sector onder druk staat van klimaatverandering en het verdwijnen van biodiversiteit.

Ywema vertrok op 5 januari. Hij trotseerde striemende regen en ijzige kou, ploeterde voort over onverharde wegen vol diepe plassen, zat aan tafel bij boerenfamilies, overnachtte in oude hoeves en romantische dorpshotelletjes. Zijn tocht was een queeste naar de bezieling van boeren.

Landbouwgrondstoffen
Tien jaar lang was Ywema algemeen directeur van het Platform Initiatief Duurzame Landbouw (SAI Platform). Het platform werd in 2002 opgericht door Nestlé, Unilever en Danone om grip te krijgen op de duurzaamheid van landbouwgrondstoffen. In zijn functie sprak Ywema veel over boeren en veel te weinig mét boeren, vond hij.

Zijn vertrek bij het SAI Platform greep Ywema aan om nu eens uitvoering met boeren te gaan praten. Hij is benieuwd naar de manier waarop agrariërs de huidige problemen ervaren, zoals de achteruitgang van biodiversiteit, mestoverschotten en klimaatverandering. Zijn tocht voerde van de Alblasserwaard via België en Frankrijk naar het zuiden van Spanje.

Kleine winnaars
"Ik zag veel veerkracht", vertelt een gebruinde Ywema na afloop van zijn tocht. "Ik sprak boeren die in alle richtingen oplossingen zoeken. Ik denk dat ze het over het algemeen best zwaar hebben. Kleine boeren zoals lokale kaas- en wijnproducenten of kwekers van biologische groenten, maken een product dat ze beter kunnen marketen. Zij lijken aan de winnende hand, ze onderscheiden zich, hun klanten willen horen hoe hun product gemaakt is, vertellen dat ze het lekker vinden."

"De feedback die kleine boeren krijgen vinden ze allemaal bijna nog belangrijker dan dat ze een betere prijs krijgen. Ze zeggen: 'Dat ik er goed van kan leven is een voorwaarde, maar wat het leuk maakt zijn mensen die komen kijken hoe ik het maak, of de smaak zo geweldig vinden'. Iemand die producten in bulk levert, hoort alleen maar gezeik. Als hij niks hoort, is het goed."

Pesticiden
De klimaatverandering is een thema bij alle boeren, merkte Ywema. "Ook gaan ze bewuster om met pesticiden dan twintig jaar geleden, niet alleen de biologische boeren doen dat. Een boer zei: 'Er zijn drie redenen waarom ik matig spuit: voor mijn eigen gezondheid, pesticiden kosten veel geld en ik ben me meer bewust van de gevaren voor de natuur'. Een wijnbouwer in Spanje vertelde: 'Jonge wijnbouwers willen weer boeren zoals hun grootouders, niet zoals hun vaders.' We hebben een generatie gehad die bijna verslaafd was aan kunstmest en pesticiden, jonge mensen gaan meer voor kwaliteit."

Grootschaliger
Terugkerend thema in alle verhalen was dat boeren sinds mensenheugenis zijn gestimuleerd om efficiënter en meer te produceren, maar daar niet de vruchten van plukken. Ywema: "Boeren die groeiden en succesvol zijn in efficiënt produceren, zijn over het algemeen niet rijker. De winst is ergens anders heen gegaan. Dat vinden ze erg. Een boer in Spanje, met een bedrijf van 130 hectare, vroeg me: 'Hoe kan het dat mijn vader die minder grond had, rijker was dan ik nu ben? Terwijl ik meer hectares heb, harder moet werken en er eigenlijk niet van kan bestaan." Deze boer leeft vooral van het lerarensalaris van zijn vrouw en van landbouwsubsidie."

Niemand op straat
De efficiencyslag heeft niet alleen de boeren weinig voordeel gebracht, ook het landschap lijdt eronder, zag Ywema. "Andalusië in Zuid-Spanje is van oudsher een slecht landbouwgebied. Ten noorden daarvan ligt goede grond. Het is juist daar een grote monocultuur geworden."

"Ik kon daar uren fietsen zonder dat ik één boom zag. Dat geeft meer druk dan de gifspuitkwestie, want daardoor kan er geen beest meer leven. Er leven geen vogels, er is geen bodemleven, het is allemaal kunstmatig. Een tweede gevolg is: het is er ook voor mensen bijna onleefbaar. In dorpen zie je niemand op straat, scholen zijn gesloten, er zijn geen winkeltjes."

Het bijzondere is dat juist het zuiden, met van oudsher arme grond, een dynamische aanblik biedt. "Er staan volop bomen en de dorpjes zijn levendiger. Het gebied trekt jonge mensen die beginnen met boeren, want een agrarisch bedrijfje beginnen is daar nog betaalbaar. De vroegere armoede is daar nu winst geworden."

Keurmerken
Al fietsend dacht Ywema na over oplossingen. "Ik denk dat er meer mensen in de landbouw moeten gaan werken. De trend van efficiency heeft arbeid uit de landbouw gedrukt. Eten is goedkoper gemaakt, maar zóveel dat het een maar matig aantrekkelijk beroep is geworden."

"Biologische landbouw is arbeidsintensiever. Dat is werk dat een heleboel mensen zouden willen doen. We hebben allerlei keurmerken gemaakt, allemaal goedbedoeld. Maar het leidt tot administratieve maatregelen. Terwijl het leuke van duurzaam produceren niet het papiertje is, maar de trots die je hebt om een probleem op te lossen."

Oplossingen
Ondanks alles is Ywema positief gestemd over de toekomst van onze voedselvoorziening. Optimistischer zelfs dan vóór zijn vertrek. Hij legt uit: "Dat is omdat ik veel boeren gehoord heb die meedenken over oplossingen, dingen doen om aan biodiversiteit te werken. Overigens denk ik dat we met de hele maatschappij aan verduurzaming van landbouw moeten bijdragen, niet alleen de boeren."

Meer op: http://www.connectingfarmers.eu