Ideeën om boeren te helpen: grondbank, gebiedsfonds en bijzondere coöperatie

NOORDELOOS • Het landelijk gebied staat onder druk, ook in de Alblasserwaard. Deskundigen staken op woensdag 15 juni in Noordeloos de koppen bij elkaar om het daarover te hebben.

Over twee dingen zijn de aanwezigen het eens: we moeten boeren geen plannen van bovenaf opleggen en boeren willen best meewerken aan de aanpak van problemen, als ze de mogelijkheden maar krijgen.

Boeren helpen
De stemming is positief en er leven genoeg ideeën bij de aanwezigen, onder wie: Mark Obbink, kwartiermaker landbouwtransitie en vitaal platteland, Arie Huisman, adviseur civiele werken in Molenlanden en lid van het klimaatinnovatieteam, Ton Drost van Waterschap Rivierenlanden, oud-wethouder en agrariër Teunis Jacob Slob, Sjoerd Steenbergen van de provincie Zuid-Holland, en Roelof Westerhof, adviseur duurzaam landgebruik en ingehuurd door Molenlanden, Vijfheerenlanden en Gorinchem ‘om boeren te helpen betaald mee te werken aan de landbouw van de toekomst’.

Waardenverkaveling
Centrale vraag is: hoe kunnen we de boeren helpen? De bijeenkomst is een initiatief van landschapsarchitect Peter de Ruyter, die met zijn plan voor een ‘waardenverkaveling’ pleit voor een vrijwillige verplaatsing van boeren en/of functies, zodat de juiste boer op de juiste plek, gestuurd door bodem en water, datgene kan doen wat bij hem en zijn land past. “Want er komen veel opgaven op ons af”, aldus De Ruyter. “De stikstofopgave, woningbouw, klimaatadaptatie, bodemdaling, verbetering van het watersysteem en herstel van de biodiversiteit, om er een paar te noemen.”

Verdienmodellen
De Ruyter is voorstander van een grondbank en gebiedsfonds. “Zodat we stoppende boeren kunnen faciliteren en jonge boeren een kans geven.” Hij somt een aantal verdienmodellen op die boeren zouden kunnen stapelen, zodat ze niet alleen voedselproducent zijn, maar ook maatschappelijke diensten leveren. Als voorbeelden van verdienmodellen noemt hij: “Koolstofcredits, vergoeding voor het vasthouden van gebiedseigen zoetwater en voor herstel van biodiversiteit. Maar het stapelen van verdienmodellen staat nog in de kinderschoenen, daar zou meer beleid op kunnen worden gemaakt. Als je dat zou kunnen koppelen aan beheercontracten voor 20 tot 30 jaar, dan gaat het invloed hebben op de grondprijs.”

Friese boer
Pieter van der Valk is afgereisd uit Friesland. Hij is zelf agrariër en oprichter van de coöperatie Rijkdom, waarin boeren en burgers samen grond aankopen, daar beiden beter van worden én onder andere de biodiversiteit bevorderen. “Je kunt een boer niet vragen ecologisch te gaan boeren als het hemzelf geld kost”, aldus Van der Valk. “Je moet ecologie verbinden aan economie.”

Bij notaris
De Friese boer ontwikkelde samen met anderen een opzet die succesvol blijkt: “Bij onze coöperatie laten we een private partij mee investeren in grond, samen met de boer. De helft van het vermogen steek je in de grond om daar ecologische winst mee te boeken. Hoe borg je dat? We ontwerpen voor ieder gebied een specifiek inrichtingsplan en leggen dat vast bij de notaris. Daarmee hebben we een sanctiemiddel ontwikkeld. Het blijft landbouwgrond, met afspraken over de inrichting met meerwaarde voor boer en burger.”

Historisch perspectief
Om het allemaal in historisch perspectief te zetten vertelt Marinke Steenhuis, expert in gebiedsidentiteit, over de ruilverkaveling in de jaren zestig en zeventig. Uit haar bijdrage blijkt dat er bij boeren weinig draagvlak was voor deze verkaveling, terwijl de rekening van deze ingrijpende verandering nu vooral op hun bordje wordt gelegd.

Nat land
De ruilverkaveling had een reden: de Alblasserwaard had de hoogste kostprijs van melk. Veel land was grote delen van het jaar te nat en niet bruikbaar. Steenhuis: “Er waren honderden hectares blauwgraslanden in de waarden. Die werden maar één keer per jaar gemaaid.” Steenhuis ontmaskert het idee dat de regio van oudsher bestaat uit open polderlandschap. “Wat ons opviel op oude beelden: de enorme hoeveelheid beplanting langs de linten.”

Spandoek
Steenhuis toont ook een foto uit de jaren vijftig, van een weg vol protesterende boeren in tractoren (ook toen al) en een spandoek met de tekst: ‘Eerst Mansholt ontvoeren, dan verder boeren’. De boeren protesteerden tegen schaalvergroting. Ze moesten toch. En toen kwamen de melkoverschotten.

Niet democratisch
Steenhuis: “Er was aangaande de ruilverkaveling in de Alblasserwaard terughoudendheid bij de agrariërs, terughoudendheid in investeringsbereidheid, vrees om risico’s te nemen. Men vond vaak: geld voor een investering moet eerst verdiend worden.” Bij de stemming over de verkaveling waren er een kleine zevenhonderd boeren vóór, ruim driehonderd tegen en ruim vijfduizend boeren waren afwezig. Het Rijk telde de afwezigen voor het gemak als voorstanders. Na zijn pensionering erkende oud-ambtenaar J.A. Freseman Gratama: “De ruilverkaveling is niet democratisch tot stand gekomen.” Freseman Gratama was in de jaren zestig hoofdambtenaar op het Ministerie van Economische Zaken.

Samenhang kan beter
In de Alblasserwaard gebeurt momenteel al het nodige om diverse problemen het hoofd te bieden. “Maar”, constateert Peter de Ruyter, “de samenhang tussen de al bestaande initiatieven kan beter. De binnenwaard heeft het juiste schaalniveau om tot verandering te komen.”

Video
Hieronder een link naar video die Peter de Ruyter liet maken, met gebiedsinterviews over historie en toekomst van de landbouw in de Binnenwaard met verschillende boeren en natuurbeschermers. Aan het woord komen onder anderen oud-wethouder Teunis Jacob Slob en agrariër Mattias Verhoef.
https://vimeo.com/709130436/28df2dfa1f