'Groene dominee' Sam Janse uit Ameide blijft hoopvol

AMEIDE • Gekleed in een warme trui opent Sam Janse (1949) de voordeur van zijn sobere rijwoning in Ameide. Even later vraagt zijn vrouw of het niet te fris is in de woonkamer. Het echtpaar houdt de verwarming bij voorkeur op een lage stand. 

Janse verwierf in het hele land faam als 'groene dominee'. Hij houdt lezingen over het verkleinen van onze ecologische voetafdruk. In dagblad Trouw publiceerde hij in augustus 2019 een artikel over zijn 'groene bekering'. Wat hem betreft wordt reclame voor vliegreizen voortaan geweerd, zoals dat bij tabaksreclame al gedaan wordt. Hij combineert zijn passie voor duurzaamheid met een zachtaardig karakter. Een fanatieke drammer is hij niet, eerder een lieve opa die droomt van een gezonde aardbol voor zijn kleinkinderen.

Calvinistisch
In de woonkamer, die vanwege de eenvoud associaties oproept met een klooster, vertelt Janse met vriendelijke stem over zijn manier van leven en de motivatie daarvoor. "Ik kom uit een Calvinistisch nest. Sober leven is me meegegeven. Het heeft nieuwe vormen gekregen door de beweging van de zeventiger jaren, de Club van Rome. In de tachtiger jaren hadden we een auto. We reden ergens in Drenthe. Daar stond een bord langs de weg: 'Gaat het milieu u ook ter harte? Waarom rijdt u hier dan?' Ik dacht: dit is niet goed. Dus we hebben die auto weggedaan. Ja, mijn vrouw en ik zitten op één lijn wat dat betreft."

Topsport
Is het leven nog een beetje leuk als je streng bent voor jezelf op het gebied van comfort en voeding? Een beetje verontwaardigd: "Alsof het daarom in de eerste plaats gaat." Met een glimlach: "Maar afgezien daarvan kan ik zeggen dat het leuk is. We focussen teveel op comfort en gemak. Het zijn ook mijn christelijke achtergrond en mijn roeping: je weet je geroepen tot een bepaalde manier van leven en als je dat doet ontdek je dat het goed en mooi is en bevrediging geeft. Het heeft ook iets van topsport. Als je die zwoegende jongens en meiden ziet denk je: is dat nou leuk? Maar ze doen het ergens voor. Als ze aankomen zeggen ze: we hebben het gehaald. Dat is het mooie ervan."

Koud douchen
Meestal krijgt hij positieve reacties als zijn keuzes ter sprake komen. "Maar mensen doen ook wel eens wat lacherig. Over het feit dat ik koud douche bijvoorbeeld. Dan wordt me gevraagd: denk je dat je daarmee de wereld redt? Nee, maar ik maak mijn eigen keuzes." Hij schiet in de lach. "Gisteren had ik een collega aan de telefoon, hij had over me gelezen en zei: 'Ik denk elke morgen aan je als ik onder de douche sta. Ik kan het niet opbrengen'." 

Levensgeluk
Dat anderen doen wat hij doet, verwacht hij ook helemaal niet. Maar hij hoopt wel dat mensen gaan nadenken. "Draagt alles wat je hebt nou echt bij aan je levensgeluk, of zit dat toch ergens anders? Maakt een verre vliegreis je echt gelukkiger dan een vakantie op Ameland? Ik denk dat het veel meer afhangt van hoe je antenne staat. Kun je ook genieten van de kleine dingen? Dat hangt met innerlijk leven samen, met spiritualiteit. Moet je hebben en doen wat je familie en buren hebben en doen? Dat vraagt nogal wat van je, dan ben je niet gauw klaar. Als je weet te putten uit geheime bronnen, kun je ook met een sober leven gelukkig zijn."

Wereldgelijkvormig
Hoe verklaart hij dat christenen niet voorop lopen als het gaat om duurzaam leven? "Ik denk dat we er in de kerk onvoldoende over horen. Het is makkelijker om te leven zoals iedereen leeft. Vroeger zeiden we dan: dat is wereldgelijkvormig. Men plakte dat op kermisbezoek en op 's zondags een ijsje eten. Ik zou het hierop willen plakken. Drie keer per jaar op vliegvakantie, een groot zwembad en een jacuzzi in de tuin, dat moeten we niet willen."

Stikstof
Als de agrarische sector ter sprake komt zegt hij: "We moeten niet de schuld bij de boeren leggen. Met elkaar hebben we het zo gemaakt; boer, burger, regering, banken. We zullen het samen moeten oplossen." Stikstof-sceptici begrijpt hij niet. "Het RIVM is een gerenommeerd instituut, je kunt niet doen alsof deze wetenschappers onzin uitkramen. Het is een feit dat 97 procent van de klimaatwetenschappers zegt dat er een verband is tussen opwarming van de aarde en menselijk handelen. Ik vertrouw op hun oordeel. Als ik me laat opereren, ga ik er ook vanuit dat de dokter meer kennis heeft dan ik."

Boeren
Het is ingewikkelde materie, erkent hij. "Het is zonde dat boeren zo moeten uitbreiden en zoveel kapitaal of schulden moeten hebben om een schamel loon te kunnen verdienen. Daar zit een weeffout. Je kunt zeggen: laat de burger meer betalen. Maar je zit ook met Europese regelgeving; als het goedkoop van over de grenzen komt, heb je nog een probleem. Het zou goed zijn als de boer meer kreeg voor zijn producten. Hoeveel geven we uit voor voeding? Ik geloof iets in de buurt van vijftien procent. Dat we iets meer voor goed voedsel zouden betalen, lijkt me heel normaal. Het boerenbedrijf gaat me altijd zeer ter harte. Mijn opa was boer, we gingen in vakanties op de boerderij in Zeeland logeren. Als mijn zonen boeren zouden zijn, zou ik tegen hen zeggen: probeer biologisch te gaan boeren en kringlooplandbouw te gaan doen."

Hoop
Een gevoel van moedeloosheid bekruipt hem ook vaak. Toch laat hij zich de hoop niet afpakken. "Omdat ik uiteindelijk vertrouw dat de dingen in Gods hand liggen. Dat is de belofte van de Bijbel, er komt een nieuwe hemel en nieuwe aarde. Ik weet dat je daarmee ook een verkeerde kant op kunt gaan, dat is niet de bedoeling. De belofte is bedoeld om ons niet in de wanhoop te laten wegzinken." 

Eén aardbol
Passief op vervulling wachten wil hij dus niet. "Ik ben verantwoordelijk voor wat ik doe. Ik zou het niet leuk vinden om zonder aandacht voor het milieu te leven. Dan zou ik denken: ik draag bij aan een wereld die naar de knoppen gaat. Dat kan ik ook naar mijn kinderen en kleinkinderen niet maken. Tegelijk denk ik: lukt het nog om de opwarming van de aarde te beperken? Als we zo doorgaan natuurlijk niet. Velen willen wel anders, maar willen we ook de offers brengen die nodig zijn? Het is mogelijk om zo te leven dat we aan één aardbol voldoende hebben. Dat deden we vroeger ook. De vraag is: krijg je de samenleving zo ver? Mensen willen teveel en we zijn met teveel mensen. Dan houden die vele mensen ook nog eens vele dieren, want we willen veel vlees eten, veel vliegen en veel comfort. Dat kan niet." Politici verwijt hij 'korte termijn denken' en 'uit zijn op electoraal gewin'. "Ze zijn meer politicus dan staatsman."

Gezinsberaad
Heeft hij adviezen voor mensen die ook groener willen leven maar niet weten waar ze moeten beginnen? "De complexiteit verlamt vaak. Ik zou zeggen: hou gezinsberaad. Laat ieder een voorstel doen, ook de kinderen. Kinderen zijn vaak erg bereid om mee te denken. Wat vinden jullie ervan als we in plaats van zeven keer in de week drie keer in week vlees eten? En niet naar Zuid-Afrika vliegen maar naar Duitsland of Frankrijk rijden? Je kunt ook kiezen voor betere isolatie en zonnepanelen. Zoek mensen die hier ook een probleem zien en praat er met elkaar over, dat helpt altijd. En stem op een partij die je geen rad voor ogen draait en niet doet alsof er geen probleem is."

Geluk als toegift
Sinds de afschaffing van de auto loopt en fietst hij veel meer. "Dat is  voor onszelf niet slecht. Comfort en gemak zijn niet altijd goed voor de mens. Heel wat hartinfarcten zouden er niet zijn als mensen geen auto hadden. Je voelt je weer fitter en daardoor leef je uiteindelijk plezieriger en leuker. Het leuke komt vaak via de omweg. Mensen die direct op het leuke afstappen missen het vaak ook. Wie kijkt naar wat de goede beslissing is, krijgt het als een soort toegift. Geluk wordt je gegeven als je het niet najaagt, maar als je doet wat je meent wat gedaan moet worden."