Weinig problemen bij verhoogd water
rivierengebied • Het was de tweede keer in één jaar tijd dat waterschap Rivierenland tijdens hoogwater daadwerkelijk in actie moest komen. De organisatie is dan extra waakzaam en de crisisorganisatie wordt opgeschaald.
"Voor het publiek is het hoge water heel spannend en spectaculair. Als je er met een technische blik naar kijkt was er niet zo heel veel aan de hand", zegt Lotte Kaatee, woordvoerder namens het waterschap.
Verhoogd water
De situatie is absoluut niet te vergelijken met 1995, toen eind januari/begin februari het rivierwater bij Lobith een recordhoogte bereikte van 16 meter en 75 centimeter. Afgelopen donderdag was de piek 14 meter en 52 centimeter. "Officieel spreken we pas boven een waterstand boven 15 meter van hoogwater", benadrukt Kaatee. "En bij nog hogere waterstanden komen de vrijwillige dijkwachten pas in actie."
Dijkinspectie
Maar ook bij een waterstand tussen 13 en 15 meter worden de dijken heel goed geïnspecteerd. "Onze vaste dijkbeheerders lopen rondjes langs de dijk. Allereerst is men extra alert op eventuele troep die via de rivier wordt aangevoerd. Dat kan klein spul zijn, maar bijvoorbeeld ook een boom die ergens in Duitsland is afgeknapt. Die kan in de dijk enorm veel schade veroorzaken."
Ook wordt extra gelet op situaties van wellen onder aan de teen van de dijk. "Waar wellen een risico kunnen vormen voor de dijk, nemen we standaard maatregelen. Zo zijn op verschillende plekken wellen ‘opgekist’: een ring van zandzakken zorgt voor tegendruk, waardoor het risico van de wel afneemt.”
En ten slotte wordt gecontroleerd of de dijk wordt ondergraven door muskusratten, mollen of bevers. Bevers vertoeven bij laag water meestal in de uiterwaarden, maar zoeken het bij stijgende waterstanden hogerop. Bevers kunnen holen graven in dijken. Er werd vorige week gespeurd met infrarood kijkers. Bevers zijn wel gezien, maar schades zijn nu niet aangetroffen.
Merwede
Vrijdag bereikte de watergolf Gorinchem. Dat viel samen met springtij op zee. De combinatie zorgde bij vloed voor hoge waterstanden op de Merwede. Kades en parkeerplaatsen aan de rivier in Gorinchem en Woudrichem liepen onder water. Coupures als de Waterpoort in Woudrichem of de Dalempoort in Gorinchem hoefden bij deze waterstanden echter niet dicht.
Hoog niveau
Afgelopen weekend daalde het water in de Rijn, maar niet erg ver. Deze eerste week van het nieuwe jaar blijft de rivier op een hoog niveau rond 13 meter boven NAP. Dat betekent dat kwel lang aanhoudt, tot ver in januari. Waar kwel de sloten vult, voert het waterschap het teveel af met stuwen en gemalen. Kwel kan zorgen voor een vol riool, natte velden en kelders. Het is aan bewoners zelf om te bepalen hoe zinvol het is om overtollig water uit hun kelders weg te pompen.
Hoge grondwaterstanden
De kerstperiode was extra spannend omdat het verhoogde rivierwater gepaard ging zeer hoge grondwaterstanden in de polder, die wordt veroorzaakt door kwelwater. Daarnaast heeft het vanaf oktober bijna elke dag geregend. "Onze poldergemalen kunnen 13 millimeter water per etmaal afvoeren", zegt peilbeheerder Saskia Dubbeldam. "Bij hoge rivierwaterstanden wordt al 30% benut voor de afvoer van kwelwater. Iedere dag dat er meer valt dan 9 millimeter zie je dat aan het stijgen van de peilen in de polder. Als je de dag erna weer een droge dag hebt, heb je weer tijd om dat in te halen.”
Grote schermen
Als peilbeheerder houdt Saskia vanaf drie grote schermen het gebied van de Culemborger- en Tielerwaarden in de gaten, plus het Kanaal van Steenenhoek vanaf Gorinchem tot aan het Kolffgemaal in Hardinxveld-Giessendam. Ze controleert de neerslaghoeveelheden, maar houdt ook zicht op de gemalen en stuwen in haar deel van het werkgebied van het waterschap. Regelmatig heeft ze contact met de peilbeheerders ter plekke. De gemalen worden vanuit Tiel aangestuurd. Bij calamiteiten wordt technisch personeel ingezet.
Calamiteit
"We rollen dit jaar van de ene naar de andere calamiteit", benadrukt Saskia. In januari was er sprake van extreem veel neerslag. Nooit eerder was het in de eerste weken van het jaar zo nat geweest. "Op één dag viel er maar liefst 50 millimeter. Het leidde tot extreem hoge waterstanden in de Linge, vooral nadat we ons genoodzaakt zagen om de Gorcumse Kanaalsluis te sluiten. Dit moest gebeuren om het water van het Merwedekanaal af te laten vloeien naar het Kanaal van Steenenhoek."
Droogte
Op de natte januarimaand volgde een droog voorjaar. "En in de laatste drie maanden van 2023 is er heel veel regen gevallen." In november was er een eerste golfje van verhoogd rivierwater. "En nu met de Kerst een tweede keer dat het rivier zo hoog stond."
Door de wisselende omstandigheden is Saskia continu aan het schakelen tussen aan- en afvoeren van het water. De bodem is net een spons. "De spons is nu helemaal vol. Elke druppel die nu valt heb ik direct in m’n systeem. Je voelt bui direct. In de zomer als het heel lang droog is, is de spons droog. Dan wordt bij een bui van 50 millimeter al wel 40 millimeter opgenomen door de bodem. Maar als zo'n bui valt op een natte bodem, moeten we direct opschalen."
Drukke kerst
Dat gebeurde ook tijdens de Kerstperiode. "Terwijl veel mensen lekker aan het kerstdiner zaten, moest er heel hard worden gewerkt om het gebied droog te houden. Ook dit keer bestond het risico dat de waterstand in het Merwedekanaal boven de 1 meter 26 centimeter uit zou komen. We hebben daarom besloten om de sluis in de Zouweboezem te sluiten. We hoefden gelukkig de Gorcumse Kanaalsluis niet te sluiten, omdat er daarna twee droge dagen volgden."
Saskia: "De afgelopen vijf jaar zijn we in Nederland al geconfronteerd met een afwisseling van extremen. We hebben lange tijd het idee gehad, dat klimaatverandering zich pas zal voordoen over twintig jaar. Maar het voltrekt zich nu al in volle hevigheid. Daardoor wordt mijn beroep steeds dynamischer, maar aan de andere kant ook steeds uitdagender."
Dick Aanen