Oorlogsmonumenten nader beschouwd
'Verleden ligt niet achter ons'
vianen • Dat zegt Ad Hogerdijk uit Vianen. Hij is al sinds zijn jeugd geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog.
Tijdens een rondgang langs de oorlogsmonumenten in Vianen viel het hem op dat slechts een miniem aantal namen van slachtoffers staan vermeld. Hij noemt als voorbeeld het monument voor de burgerslachtoffers aan de Buitenlandpoort. "Het is een oorlogsmonument in een beperkte ruimte met een beeld van C. Stauthamer uit 1950. Op een onderdeel van het monument is een plaquette geplaatst met daarop een viertal namen, summier zonder een enkele toevoeging. De autoriteiten van destijds zijn kennelijk door onvoldoende onderzoek niet op het juiste aantal slachtoffers uitgekomen."
'Uit de eerste hand'
De bronnen en mogelijkheden tot verificatie waren wel degelijk beschikbaar in de periode 1945-1950 en zeker na die tijd. "Eén van die bronnen was 'het uit de eerste hand hebben'. Ik weet niet of en hoe de Viaanse bevolking van destijds heeft gereageerd op dat monument. Maar er zijn gewoon meer burgerslachtoffers dan op de plaquette staan vermeld." Op de Algemene begraafplaats aan de Sparrendreef liggen verspreid een aantal slachtoffers waaronder ook enigen die op de plaquette aan de Buitenlandpoort vermeld staan. "In een ander afgescheiden gedeelte liggen drie andere slachtoffers bij elkaar. Eén van hen was de Britse militair Jack Goodman, aangespoeld in de uiterwaarden van Vianen in september 1944 en verdronken in de Rijn op het einde van de geallieerde operatie Market Garden."
Hogerdijk komt tot zeker 66 oorlogsslachtoffers: mensen die in Vianen zijn geboren, er niet zijn geboren maar er wel woonden, zij die op het grondgebied van de gemeente Vianen zijn omgekomen en Viaanse inwoners die elders het leven lieten. Zes sneuvelden tijdens het bombardement van Duitse jachtvliegtuigen op de brug bij Vianen op 13 mei 1940, acht werden slachtoffers tijdens dwangarbeid in Duitsland en in de Japanse kampen, er kwamen twee verzetsmannen om het leven. En verder was er een Viaanse militair die in 1948 sneuvelde in Nederlands Indië. Verder kwam de pas tweejarige Hendrik Frederik van Doornik om het leven bij een verdwaalde bom op de Voorstraat in november 1942. En dan natuurlijk de Joden die in Vianen waren geboren en slachtoffer werden van de Sjoa. Voor slechts twee van hen is aandacht. De Stolpersteine voor het pand Voorstraat markeren de plaats voor het huis waar eens het Joodse echtpaar Solomon/Van Zwanenberg woonde. Zij werden op de vlucht naar een beter leven in het Belgische Mechelen opgepakt en zijn in 1943 vermoord.
'Een monument zoals in Leerdam zou in Vianen niet misstaan.'
Een raadsel
Dat de rest van de slachtoffergroep in Vianen kennelijk vrijwel is vergeten is voor Hogerdijk een raadsel. "Het zijn de Joodse inwoners en medeburgers van Vianen , geboren in Vianen tussen 1867 en 1926. Velen verhuisden vanaf 1900 en vooral in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw voornamelijk naar de steden Utrecht en Amsterdam. Het waren 43 mensen uit Vianen. 1 overleed als 29 jarige leeftijd op 11 mei 1940 te Amsterdam en is aangemerkt als slachtoffer van de oorlog. De oorzaak van overlijden laat zich raden. Van de resterende 42 overleden er 2 al in Westerbork, De 40 anderen gingen op transport naar het Oosten en werden vrijwel direct na aankomst in de concentratiekampen Auswitch (29) en Sobibor (11) tussen augustus 1942 en januari 1944 vermoord. De Viaanse Joden waren bijna allemaal leden van acht Viaanse families. Uitzonderlijk getroffen was het gezin van Levie de Vries en Naatje Waterman ,getrouwd in 1878 te Vianen waarvan de kinderen waren geboren in Vianen: 6 dochters, 2 zoons, 3 kleindochters en 2 kleinzoons overleefden de oorlog niet." Het aantal van 66 slachtoffers staat in schrijnend contrast met de slechts vier vermeldingen op het monument aan de Buitenlandpoort, vindt Hogerdijk. "Het kan zijn dat ik in mijn onderzoek zelfs nog een aantal slachtoffers mis. Misschien ben ik wel als niet-wetenschapper tot verkeerde aantallen gekomen, maar dat denk ik toch niet! Het is ondanks het gemarchandeer met de privacy wel duidelijk dat Vianen de geschiedschrijving van WO 2 met betrekking tot het aantal slachtoffers mag aanpassen en verduidelijken."
'Monumentaal voorbeeld'
Als monumentaal voorbeeld voor Vianen mag volgens Hogerdijk het Oorlogsmonument aan de Stationsweg in Leerdam gelden. "Gelegen in een inham aan een openbare drukke weg. Duidelijk zichtbaar, op een groot perceel en imponerend. Het nodigt je uit om te gaan kijken en de plek met respect te betreden. Alle slachtoffergroepen van de gemeente Leerdam zijn 'vertegenwoordigd'. De naam van elk slachtoffer staat vermeld op het monument. Een dergelijk monument zou in Vianen niet misstaan." Hogerdijk vindt het belangrijk dat we blijven herdenken en dat we dat zo waarheidsgetrouw en uitgebreid mogelijk doorgeven aan de jongeren "Maak de kennis die er is voor de Viaanse jongeren meer visueel en op onderwijs niveau micro beschikbaar. Dan denk ik met name aan de oudste groepen van het basis- en het voortgezet onderwijs in Vianen. Niet allen gericht op 4 en 5 mei landelijk, maar belicht ook Vianen in WO II en haar slachtoffers. Om het leven komen door mishandeling, bruut geweld en opsluiting zonder vorm van proces kan en mag niet als je in Vrijheid leeft. Vrijheid is niet iets vanzelfsprekends. Om Vrijheid te waarborgen en te herdenken moet je stilstaan bij de slachtoffers. In dit geval de Viaanse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog die de ultieme prijs betaalden. Een leven vol vrijheid werd hen ontnomen. Voor velen stopte die geslonken vrijheid van een paar vierkante meter ook nog eens abrupt. In een ogenblik doofde hun licht ….."