‘Het enige wat van Bernard over is, houd ik hier in mijn handen’
In het gat der duistere vergetelheid verdwenen
vuren • Het begon allemaal in 2013, toen er zes Stolpersteine of ‘struikelstenen’ werden gelegd bij de voormalige woonhuizen van de Joodse familie Van Straten in Herwijnen. Op een Stolperstein staat de naam, geboortedatum, en plaats en datum van overlijden van de vermoorde persoon. Dittie van Zee, voorzitter van Den Ouden Dijk, de historische vereniging van Herwijnen, weet het nog goed. "Toen kwamen de verhalen los en kreeg de vereniging persoonlijke voorwerpen van de in de oorlog vermoorde Joodse broers Bernard en Mozes van Straten in bezit."
Vlak voor Bernard zich met zijn gezin moest melden bij de Duitsers voor transport in 1943, gaf hij zijn hoge hoed in de bijbehorende koffer aan de buurman in bewaring. Bovendien kwamen er toen ook familiefoto’s boven water, vertelt Van Zee. "Plus een jongensboek uit 1927, ‘Avonturen te land en te water’, van Bernards zoon Manuël. Afgelopen week is er nog een slagershakbijl van Mozes opgedoken."
Dramatisch
Bij de Stolpersteinlegging van destijds was opperrabbijn Benyomin Jacobs (72) uit Amersfoort aanwezig. Afgelopen zondag was hij, samen met zijn vrouw, opnieuw eregast in Vuren. Hij werd gevraagd de hoge hoed van Bernard van Straten officieel in de vitrine te plaatsen. "Dit voelt dramatisch, dat ik met deze hoed in mijn handen sta. Dit is een heel persoonlijk kledingstuk dat hij heeft gedragen. Los van het educatieve belang dat dit museum heeft, moeten we de namen van de vermoorde mensen ook blijven noemen. Het enige wat er van Bernard over is, houd ik hier in mijn handen. De rest is in het gat der duistere vergetelheid verdwenen. Laten we deze mensen daarom herdenken en een moment bewust stil staan bij hun leven."
Peter den Tek, voorzitter van het museum in Fort Vuren, zegt dat het museum opgericht is om de vliegeniers te eren die hun leven hebben gegeven voor de vrijheid. In de loop van de vier jaar dat het museum bestaat is het aandachtsveld uitgebreid. "Een poosje terug kregen we een originele Jodenster aangeboden, en daar wilden we ook iets mee doen. Nu hebben we een aparte vitrine met voorwerpen die aan de Joodse inwoners herinneren, om hen te gedenken." Den Tek vertelt dat de Stichting Eerbetoon Geallieerde Vliegeniers Lingewaal (EGVL) ooggetuigen heeft geïnterviewd. "Eén van hen is Engel de Kock, die vertelde over de vliegtuigen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Herwijnen zijn neergestort. Maar ook hoe hij zijn schoolgenootje Manuël van Straten miste, toen die ineens verdween en niet meer terugkwam. En nu ligt hier een tastbaar aandenken aan de Joodse jongen."
Kol Nidrei
Nadat rabbijn Jacobs de hoed in de vitrine heeft gelegd, speelt violiste Lydi Groenewegen ter nagedachtenis aan de vermoorde Joodse families Van Straten het Kol Nidrei, een ontroerend en intens muzikaal eerbetoon. Ze legt uit: "Het gebed Kol Nidrei wordt op de Grote Verzoendag driemaal opgezegd. De componist Max Bruch heeft in 1880 een gelijknamig muziekstuk geschreven voor cello en orkest. Ik heb er voor deze gelegenheid een eigen variatie op gemaakt voor viool."
Volgens rabbijn Jacobs moeten mensen niet alleen horen over Auschwitz en Sobibor. "Dat zijn plaatsen ver weg. Maar hier om de hoek is het ook gebeurd. En het antisemitisme neemt weer toe, het is nooit weggeweest." Harvey van Straten (75) uit Amsterdam, achtste generatie, zegt: "De oorlog leeft nog steeds in ons." Geboren in 1945 is hij uit blijdschap over de bevrijding, vernoemd naar een Canadese militair. "Onze tak heeft de oorlog overleefd omdat mijn opa in 1910 naar Amsterdam verhuisde." Samen met zijn neef Lex (72) is hij zondagmiddag getuige van de overdracht van de persoonlijke bezittingen van zijn verre familie, aan het museum.
Meer informatie: www.egvl.nl. Meer informatie over de belevingsroute (52 km): beleefroute.nl of https://egvl.nl/SOH-Route.