Lekpoort en de Viaanse tijd
vianen • De karakteristieke monumentale Lekpoort is de enige van de voormalige drie stadspoorten van Vianen die niet is gesloopt. Het is niet ‘zomaar’ een stadspoort.
De Napoleontische Route Imperiale numero 2, van Amsterdam naar Parijs, liep namelijk vanaf de Lek-oversteek, via de Buitenstad door déze poort, over de Voorstraat richting Gorinchem. De poort wordt ook wel de Kleine Klok genoemd, aangezien de klokken op de noord- en zuidzijde zo klein waren dat ze door veel inwoners nauwelijks konden worden afgelezen.
Dat gold overigens eveneens voor de eenvoudige zonnewijzer op de zuidmuur van de Lekpoort. Op de wijzerplaat staat het jaartal 1890. Waarschijnlijk is dat het jaar waarin de zonnewijzer is gerenoveerd, want er heeft al vanaf ongeveer 1700 een zonnewijzer op de Lekpoort gezeten. Op de achterzijde van de koperen plaat (dus niet zichtbaar) staat 'Geschilderd Sept. 1920 Joh. Q. van Lun'. Deze tekst heeft betrekking op de laatste kleuraanpassing van vóór de restauratie van de Lekpoort.
De zonnewijzer heeft een lange tijd op de zolder van het Vianense Stadhuis gelegen en is in 1974 teruggeplaatst. De muur van de Lekpoort is niet exact op het zuiden gericht. De wijzer is daarom iets oost-afwijkend, maar daarmee is met het aanbrengen van de (half)uurlijnen op de wijzerplaat rekening gehouden. Correct geplaatste zonnewijzers geven de lokale 'zonnetijd' aan. Op het moment dat de zon door de meridiaan gaat en op z’n hoogste punt staat, geeft de wijzer twaalf uur aan. Een meridiaan is een denkbeeldige cirkel op de wereldbol, die door de noord- en zuidpool gaat. De meridiaan van Vianen, die over de Lekpoort loopt, ligt op 5°05’30.28” OL (oosterlengte). Dat betekent dat de 'Viaanse tijd' ongeveer 20 minuten vóór loopt op de zonnetijd van de ‘nulmeridiaan’ van de sterrenwacht in Greenwich (Londen) en ongeveer 100 minuten áchter loopt op de huidige zomertijd voor Europa (ongeveer Greenwich Mean Time +2).
Onder bij de poort is op een verweerd informatiebordje te lezen hoe de tijd op de zonnewijzer vergeleken moet worden met de zomer-/ wintertijd die de klok op de Lekpoort aangeeft. In tabelvorm staat ook de zogenaamde tijdsvereffening. Dat is de correctie per maand die verband houdt met de onregelmatige omloop van de zon in de loop van het jaar.
In vroeger tijden heeft de poort dienst gedaan als gevangenis. Of de gevangenen vroeger iets aan de zonnewijzer hebben gehad om de tijd af te lezen, is nog maar de vraag, want die was door hen nauwelijks te zien. Zij moesten gewoon hun tijd uitzitten.
q www.vrijstadvianen.n/erfgoedkaart