'Belijd je geloof, wees dankbaar dat dat in vrijheid kan'
Uitkijken naar Chanoeka
Het Joodse Chanoekafeest is in ons land nauwelijks bekend. En dat terwijl de Joodse gemeenschap in ons land er al weken naar uitkijkt en de Joden juist tijdens Chanoeka naar buiten treden. Max Vermeulen (61) is als vrijwilliger betrokken bij de Joodse gemeenschap in de regio Utrecht.
Opmerkelijk genoeg heeft de Leerdammer geen Joodse ‘roots’. Hij groeide op in een traditioneel protestants gezin. “Vanaf mijn zevende ging ik vragen stellen. Als ‘s zondags in de kerk de Tien Geboden werden gelezen, hoorde ik dat we de sabbat moesten gedenken. Maar dat is de zaterdag en die ‘hielden’ we niet. Mijn vader had daar geen antwoord op. Toen begon de twijfel.” Toch duurde het nog jaren voor hij de overstap naar het Joodse geloof maakte. “Een ernstige ziekte schudde mijn leven op, ik wilde niet doormodderen, maar het leven leiden dat ik echt wilde.” Dat bracht hem bij de Joodse gemeenschap in Utrecht, waar hij als Noachied – een niet-Jood die de Joodse traditie wil volgen – een plaatsje heeft op de achterste bank van de synagoge en zich nuttig maakt als vrijwilliger. Zoals bij de organisatie van Chanoeka.
Hoewel weinig Nederlanders het feest kennen, werd Chanoeka volgens Max in ons land vrijwel zeker eerder gevierd dan Kerst, dat voor het eerst enkele eeuwen na Christus werd gehouden. “De kans is groot dat de Joden die met de Romeinen mee waren gekomen ‘hun’ feest hier toen al vierden. Chanoeka geldt in ons land zelfs als immaterieel erfgoed.” Chanoeka stamt uit het jaar 164 voor onze jaartelling. “Eeuwen daarvoor keerde een deel van het Joodse volk uit de Babylonische gevangenschap terug naar Israël. Onder Ezra en Nehemia werden de tempel en muren van Jeruzalem herbouwd. Later namen de Grieken onder leiding van Antiochus de tempel in beslag en ontheiligden die. Antiochus plaatste op het altaar een afgodsbeeld van Zeus en dwong de Joden voor dit beeld te buigen. Wie niet gehoorzaamde, werd gedood.” Een klein Joods leger, de Makkabeeërs, vocht voor het recht om hun geloof weer in vrijheid te mogen beoefenen. Ondanks een enorme overmacht leed het Grieks-Syrische leger van Antiochus twee keer een smadelijke nederlaag. “Het Joodse leger trok naar Jeruzalem, bevrijdde de stad en heroverde de tempel. Alle afgodsbeelden werden verwijderd, het altaar werd herbouwd en alles werd gereed gemaakt om de tempeldienst te hervatten.”
Onderdeel daarvan was het dagelijks aansteken van de menora, de grote zevenarmige kandelaar. Probleem was dat er maar één kruikje met reine olijfolie was overgebleven, net genoeg voor een dag. Het maken van nieuwe olie zou meer dan een week kosten. “Maar het wonder gebeurde: de Makabeeërs staken de menora aan met het beetje olie dat ze hadden en wijdden zo de tempel weer in. De lampen hielden het acht dagen uit. En daarmee was Chanoeka geboren, het achtdaagse lichtfeest.” Chanoeka wordt meestal in december gevierd, volgens de Joodse kalender van 25 kislew tot en met 2 tewet, van donderdagavond 10 tot vrijdagavond 18 december. “Anders dan bij feesten als Jom Kipoer, Pesach en Poerim treden de Joden met Chanoeka naar buiten. Naast het feest van het licht en de herinwijding van de tempel wordt de godsdienstvrijheid gevierd. Iedereen is welkom. Doe mee, belijd je geloof, wees dankbaar dat dat in vrijheid kan; dat dragen Joden tijdens Chanoeka uit.”
Centraal staat de menora: elke nacht wordt er met de aansteekkaars een nieuw kaarsje van de kandelaar aangestoken. "De menora wordt voor het raam gezet, zodat iedereen het kan zien. Maar Chanoeka is ook een huiselijk feest. Er worden latkes gegeten - aardappelkoekjes - en soefganiot - een soort oliebollen – en er worden spelletjes gedaan met plastic of chocolade geldstukken. Bij de spelletjes speelt de dreidel – een soort tol – een belangrijke rol.” Het spel draait om een pot met munten, noten of chocolade. Om de beurt draaien de deelnemers aan de dreidel. Het spel gaat door totdat iedereen blut is, behalve de winnaar die alles krijgt.
Behalve binnenskamers wordt het feest ook in het openbaar gevierd. "In Utrecht gebeurt dat op de Mariaplaats. Daar zijn jaarlijks bijna duizend Joden, prominente gasten en belangstellenden aanwezig, terwijl de burgemeester een toespraak houdt.” Vanwege 'corona' wordt het feest dit jaar online gevierd. Donderdag 17 december wordt om 17:00 uur een video gestart op www.chanoeka.info. In de video wordt de menora aangestoken door de Utrechtse rabbijn Aryeh Leib Heintz. Verder zijn er toespraken van onder andere burgemeester Den Oudsten, de Israëlische ambassadeur Naor Gilon en Henk Westbroek. Ook zijn er bijdragen van kinderen. "Wie Chanoeka mee wil vieren, wordt op 17 december van harte uitgenodigd www.chanoeka.info te bezoeken.” Op diezelfde site is een webshop waar artikelen voor Chanoeka besteld kunnen worden.
'Behalve binnenskamers wordt het feest ook in het openbaar gevierd'