Bestuurders en adviseurs verkeken zich op complexiteit
Herindeling: veel lastiger dan gedacht
vijfheerenlanden • Dat blijkt uit een evaluatie van bureau Partners + Pröpper. De rapportage is opgesteld in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Het bureau heeft alleen gekeken naar de kwaliteit van het proces. Nut, noodzaak en het inhoudelijke resultaat van de herindeling zijn niet onderzocht.
Het proces begon in 2014 en werd vooral aangejaagd door toenmalige burgemeesters Coert van Ee van Zederik, Wim Groeneweg van Vianen en in latere instantie ook door waarnemend burgemeester Rinus Houtman van Leerdam. Het proces en de afstemming tussen de drie gemeenten zijn goed verlopen. "De gemeenten hebben een enorme inspanning moeten leveren om de herindeling te realiseren." Ook het proces en de afstemming tussen de gemeenschappelijke regelingen zijn goed verlopen.
De partijen hebben echter bij de start onvoldoende tijd en rust genomen om alles een goed te verkennen en te inventariseren. “Het hele proces is van onderop gestart bij de drie gemeenten met de wens om met een herindeling de lokale bestuurskracht te versterken. Gaandeweg bleek dat de impact van de gemeentelijke herindeling ook buiten de nieuwe gemeentegrens een grote impact zou hebben.”
Met name achterblijvende partijen ondervonden nadelige effecten van het vertrek van de drie gemeenten. “Denk hierbij aan de provincie Zuid-Holland, buurgemeenten in de regio, wettelijk verplichte gemeenschappelijke regelingen en andere niet verplichte samenwerkingsverbanden.”
De provinciekeuze was het meest heikele punt. De provincies Zuid-Holland en de provincie Utrecht kwamen hier onderling niet uit. Dit had volgens de onderzoekers een ernstige stagnatie van het proces tot gevolg.
Verdeling frictiekosten
Ook de beslissingen over de verdeling van de financiële frictiekosten bij de wettelijke verplichte gemeenschappelijke regelingen zorgde voor veel vertraging. De drie organisaties kwamen er niet uit, de achterblijvende gemeenten voelden zich niet vertegenwoordigd en het ministerie van Binnenlandse Zaken weigerde om een regisserende rol te spelen.
Eigenlijk had Binnenlandse Zaken de regierol moeten pakken. Maar het ministerie bleef terughoudend, zegt één van de betrokkenen. "Daardoor bleef het proces een kwelling."
Gemeenten en provincies blijven lang worstelen met vraagstukken waar zij uiteindelijk niet uitkomen. Dat leidt tot frustraties, onbegrip en emoties over en weer. "Emoties werden over en weer geuit, het was soms een gênante vertoning", zo luidt één van de reacties. "Het is al met al beschamend dat er niet is gewerkt vanuit de gedacht van 1 overheid. Hoe is het toch mogelijk dat verschillende overheidsorganen met elkaar in gevecht gaan.”
De ambtelijke organisatie van BZK benadrukt dat men al vroeg in het proces gesproken heeft met de gemeenten en verantwoordelijken in de gemeenschappelijke regelingen. "Met de intentie om de helpende hand te bieden in het creëren van overzicht. De ambtelijke organisatie kreeg echter niet de indruk dat alle betrokkenen deze helpende hand wilden vastpakken."
Een probleem is dat de Wet algemene regels niet voorziet in een goed proces voor een provinciale herindeling, waarmee ook een wijziging van de wettelijke verplichte gemeenschappelijke regelingen is gemoeid.
Het bureau Partners + Pröpper heeft direct betrokkenen bij de herindeling geïnterviewd. Het gaat om de burgemeesters van de voormalige gemeenten, gedeputeerden en ambtenaren van de provincies Zuid-Holland en Utrecht, de directeur-generaal en ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse zaken, ambtenaren van overige ministeries, bestuurders van de veiligheidsregio's Utrecht en Zuid-Holland Zuid, de omgevingsdiensten en GGD en een selectie van adviseurs die deze partijen hebben bijgestaan.