'Alle hens aan dek tijdens hoogwater'
'Georganiseerd improviseren'
"Het was heel spannend", zegt Kees Vonk, tegenwoordig secretaris-directeur bij waterschap Rivierenland. In 1995 werkte hij (als hoofd waterbeheer) bij hoogheemraadschap Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden. "Het was letterlijk alle hens aan dek: ambtelijk en bestuurlijk. Er werd dag en nacht doorgewerkt. Het was heel veel improviseren, maar wel georganiseerd improviseren."
Het waterpeil in de grote rivieren steeg eind januari, begin februari 1995 tot extreme hoogte: ongeveer 16,75 meter boven NAP bij Lobith. Zo hoog was het sinds de watersnood van 1926 niet meer geweest. Eind januari waren bij de waterschappen alle benodigde voorzorgsmaatregelen al genomen. Coupures werden gesloten en er was permanente dijkbewaking. De dreiging was reëel. Er werd in die week noordwester storm verwacht, in het ergste geval in combinatie met springtij: een worst case scenario. Uiteindelijk moesten in het Rivierengebied zo'n 250.000 inwoners evacueren. In de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden liep vooral het gebied van Boven-Hardinxveld, ingeklemd tussen de dijk en de snelweg, gevaar. Kees Vonk: "Op zeker moment kreeg ons hoofd technische dienst Wybren Epema van de minister de vraag of hij kon garanderen dat er niks zou gebeuren. We waren vrij zeker dat de dijken niet zouden breken, maar we konden het niet garanderen. Op dat moment is besloten om dit gebied te evacueren."
Wolpherensedijk
Er was op het kantoor van het hoogheemraadschap vooral zorg dat de Wolpherensedijk zou doorbreken. "Als dat zou gebeuren, zouden ook de kades van het daarachter gelegen Kanaal van Steenenhoek bezwijken, waardoor de Alblasserwaard zou onderlopen." Koortsachtig werd gezocht naar een oplossing. Vonk: "We hebben toen bedacht om de Kanaaldijk aan de noordkant helemaal in te pakken in plastic: de operatie raincoat. De gedachte was: als 'ie in het plastic is ingepakt en verankerd, dan klapt niet in één keer de kade weg. Die maatregel hebben we puur op gevoel genomen, zonder dat we allerlei berekeningen hadden uitgevoerd. Ik kreeg de taak om dat te organiseren. Een hele klus, want het betrof een afstand van zo'n drie kilometer. En dan de vraag: waar haal je zo snel dat plastic vandaan? De aannemer is 's nachts aan het werk gegaan. En uiteindelijk is de klus op tijd geklaard." Vonk herinnert zich ook nog de situatie dat er water onder de dijk zijpelde bij de Lekdijk in wijk de Hagen in Vianen. Directe actie was geboden. Er werd geen moment geaarzeld. Het benodigde zand werd weggehaald in Hardinxveld-Giessendam, waar men toen bezig was om nieuwe op- en afritten te maken langs de snelweg. "Hele colonnes vrachtwagens haalden het zand daar weg en vertrokken richting Vianen." Dat ook de zorg voor de eigen mensen belangrijk is ondervond Vonk in die week. "Ik was vaak in Dordrecht om de brandweercommandant te informeren over de toestand van de dijken en over de verwachte scenario's bij een dijkdoorbraak. Hij zei op een gegeven moment tegen mij: "wij zorgen voor jouw gezin, zodat je rustig je werk kunt doen als je zelf in de rats zit. En als de dijk toch doorbreekt, dan halen we je op: linksom of rechtsom. Dat heeft indruk gemaakt. "
Professionalisering
Er is veel veranderd in 25 jaar. Vonk: "Er waren toen nog geen evacuatieplannen. Het was ook niet altijd duidelijk waar de vitale infrastructuur lag, zoals grote elektriciteitskabels, gasleidingen. Veel dingen moesten ter plekke worden bedacht." De crisisbestrijding is sinds 1995 enorm geprofessionaliseerd. Het crisisteam is strak georganiseerd, er is veel meer kennis over de scenario's. Maar vooral de digitale informatievoorziening is vele malen beter dan toen. "Bij dreigende situaties beschikt het waterschap Rivierenland tegenwoordig over geavanceerde overstromingsmodellen. We kunnen gewoon een punt in het gebied aanprikken en bij een bepaalde waterstand via 3D animatie laten zien hoe het water het gebied binnenstroomt en hoe de waterstroom zich verder voortzet. Via een digitaal platform staan we tegenwoordig continu in verbinding met de vijf veiligheidsregio's waar we mee te maken hebben. Bij een calamiteit kunnen drie- tot vierhonderd eigen medewerkers worden ingezet, terwijl er ook nog eens driehonderd mensen bezig zijn met dijkbewaking. In de toekomst wordt het nog beter door de inzet van drones en satellietbeelden."
Voor Vonk is het de vraag of er opnieuw tot zo'n grootschalige evacuatie zal worden besloten. Vooral als je ziet wat voor verkeersstromen dat tot gevolg heeft. Vonk: "Ook zonder hoogwater is het al bijna ondoenlijk om via de A15 thuis te komen."
'We waren vrij zeker dat het goed zou gaan, maar we konden het niet garanderen.'