Het donkerste uur van de Swek
Kinderdijk op rand afgrond
kinderdijk • De gemeenten Alblasserdam en Molenlanden willen meer invloed krijgen op de gang van zaken in het Kinderdijkse molengebied. Maar hoe is het huidige bestuursmodel, waarbij gemeenten, Waterschap Rivierenland en de provincie Zuid-Holland geen stem hebben, tot stand gekomen? Wout de Jong, oud-wethouder en oud-voorzitter van de Raad van Toezicht van Stichting Werelderfgoed Kinderdijk, blikt terug.
Dit verhaal begint in oktober 2011, in het gemeentehuis van de toenmalige gemeente Giessenlanden in Hoornaar. De telefoon van wethouder Wout de Jong gaat over. Aan de lijn is Rogier van der Sande, gedeputeerde bij de provincie Zuid-Holland. "'Gefeliciteerd Wout', zei hij. 'Waarmee?', vroeg ik", herinnert De Jong zich. "'Sinds gisteren ben jij het bestuur van de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk.'" De stichting zat op dat moment in zwaar weer, een faillissement dreigde. Dat had niet te maken met de grote restauratie van de negentien molens, die toen ook liep. "Dat ging hartstikke goed. Het probleem waren de ontvangen subsidies om de groei van het toerisme op te vangen. Bij deze bijdrages was de voorwaarde dat je zelf de helft binnenhaalde. De toenmalige directeur speelde echter een soort piramidespel: hij gebruikte de ene subsidie om de andere binnen te halen." De directeur moest destijds verantwoording afleggen aan een bestuur; boven dit bestuur zat een Raad van Toezicht. Daarin hadden vertegenwoordigers van de gemeenten Alblasserdam, Nieuw-Lekkerland, de provincie Zuid-Holland, Waterschap Rivierenland en de Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden zitting. "De provincie was één van de subsidiegevers en de ambtenaren merkten op een gegeven moment dat het financieel een puinhoop was bij de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk. Maar de Raad van Toezicht kon binnen het bestuursmodel de directeur hier niet op aanspreken. Dat moest het bestuur doen en zij wilden daar eerst niet toe overgaan."
Stoppen
Maar op een gegeven moment drong ook daar het besef door dat het niet goed ging. "Het bestuur klopte toen aan bij de Raad van Toezicht om geld. Maar die eiste dat de directeur op zou stappen. Dat botste. Op een gegeven moment hebben de bestuursleden gezegd: 'Wij stoppen ermee.' Els Boot (burgemeester van Giessenlanden, red.) die namens de Regio AV in de RvT zat, zei tegen Van der Sande: 'Ik heb nog wel een wethouder die het bestuur op zich kan nemen.' En zo kwamen ze bij mij terecht." De weken daarna verdiepte De Jong zich samen met de nieuwe directeur, Hans Hofstede, in de financiële perikelen van de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk. Zo bleek dat de stichting 750.000 euro rood stond op de rekening bij de Waterschapsbank. "We zijn daar op 21 december heen gegaan om de situatie toe te lichten. Op 27 december kreeg ik van Hofstede een telefoontje: ze hadden de rekening geblokkeerd."
Dat zorgde voor een acuut probleem. "Gelukkig hadden we nog een rekening bij de Rabobank waar zo'n 15.000 euro opstond. De salarissen van de medewerkers van december waren al betaald en met dat andere geld konden we zaken als gas, water en licht overmaken." Er moest echter op korte termijn 750.000 euro komen om de rekening bij de Waterschapsbank weer op nul te krijgen. Daarvoor klopte De Jong als bestuurder van de Swek aan bij de provincie, het waterschap en de Regio AV. "De provincie had een subsidie van 278.000 euro verleend, waar een zelfde bedrag tegenover zou moeten komen te staan. Dat bedrag schrapten ze uit de boeken." Vanuit de Regio AV kwam daarnaast nog eens 100.000 euro. Maar de andere partijen legden de resterende 400.000 euro niet op tafel. "We kwamen in een impasse, want binnen korte tijd moesten de salarissen van januari betaald gaan worden." Wout de Jong vroeg Hans Hofstede om de faillissementspapieren alvast in te vullen, zodat deze alleen ondertekend hoefden te worden. "Zonder dat ik het wist gaf hij dat door aan de ambtenaren van de provincie, die het weer doorspeelden aan de gedeputeerde. Die besloot daarop om iedereen bij elkaar te roepen om er met elkaar uit te komen. Het werd de meest memorabele vergadering uit mijn politieke carrière."
'Is er over een half uur geen oplossing, dan teken ik het faillissement'
Tevergeefs
We schrijven dan januari 2012, een vrijdagavond in het provinciehuis in Den Haag. Alle betrokkenen zitten met elkaar om tafel, inclusief vertegenwoordigers van de Waterschapsbank. Alles wordt uit de kast getrokken om de bestuurders over te halen. Tevergeefs. "Toen vroeg ik aan Hans Hofstede: heb jij de faillissementspapieren bij je? Dat had hij. Ik heb ze op tafel gelegd en gezegd: over een half uur is er een oplossing of anders teken ik deze papieren." Dat dreigement bleek te werken. Het idee dat bijvoorbeeld een commerciële partij ("We omschreven dat als 'Komt dan de toekan?'") het beheer van de Kinderdijkse molens over zou nemen, was een schrikbeeld. "Rinus Houtman, toen burgemeester van Nieuw-Lekkerland, zegde een bedrag van 20.000 euro toe om in januari de salarissen te kunnen betalen. We gingen uit elkaar met de belofte dat die 750.000 euro op tafel zou komen."
De maandag erna ging bij de Swek de telefoon: de Waterschapsbank hing aan de lijn. "Ze hadden besloten om ons een half miljoen euro te schenken. Dat hadden ze vrijdagavond ook al in de achterzak, maar omdat de andere partijen over de brug kwamen, besloten ze dat niet te gebruiken. De Raad van Commissarissen van de bank, die dat maandagochtend hoorde, zei toen echter: 'Schenk ze dat geld maar'." Daardoor had De Jong als bestuurder opeens geen schuld meer van 750.000 euro, maar een tegoed van 500.000 euro. Stichting Werelderfgoed Kinderdijk was gered. Met een lach: "Dat we die bijdrage kregen van de Waterschapsbank heb ik op dat moment niet verteld aan de gemeenten, de provincie en het waterschap. Dat leek me tactisch wat handiger."