Kerkbordje lag jarenlang in depot Museum Stadskasteel
Orgelbordje is weer thuis in Nieuwaal
nieuwaal • Aan het eind van de oorlog, in april 1945, hebben de Duitse bezetters de oude kerk van Nieuwaal opgeblazen. "Als ik daar aan denk, krijg ik tranen in mijn ogen", zegt Peter Kerkhoff, die circa veertig jaar ouderling is geweest.
De Duitsers beweerden in die tijd dat ze 'vrij uitzicht' over de Waal wilden hebben en dat ze wilden voorkomen dat de geallieerden de hoge gebouwen zouden gebruiken als uitkijkpost. De kerkgebouwen in Zuilichem en Gameren zijn ook verwoest, de toren van Zaltbommel en de kerk in Brakel werden ternauwernood gespaard. "Het was aan het eind van de oorlog, iedereen wist dat het ging aflopen", zegt Peter, die tot zijn pensionering werkte als docent bouwkunde op de hogeschool in Den Bosch en daarnaast een eigen architectenbureau had. "Dat ze de kerken hebben opgeblazen is pure vernielzucht geweest, je reinste onzin. Ik ben er naar van."
Gebodenbord
De inwoners van Nieuwaal kregen van de bezetters een klein half uurtje de tijd om wat spullen uit het gebouw te halen. Daardoor werd onder andere een Gebodenbord uit 1700 gered. Het gigantisch zware bord is 2,5 meter hoog en 1,5 meter breed. Het was in 1712 aan de kerk geschonken door Abraham Timmer. 'Tot de eer van God gedreven', staat er op vermeld. Ook een belijdenisbord en een psalmbordje werden bewaard. Evenals een grote kroonluchter. "Die kroon is echt een juweeltje", zegt Peter. "Vooral als hij net gepoetst is, is hij zo ontzettend mooi."
Ook de pijpen van het orgel werden door de inwoners uit de kerk gehaald. En het 'orgelbordje', dat helemaal bovenin het orgel bevestigd was. Het bordje is van hout, ovaal van vorm. De voorkant is paars-blauw geschilderd. In vergulde letters staat er op: '2 Kon:3 15b'. Daar staat: 'En het geschiedde als de speelman op de snaren speelde, dat de hand des HEEREN op hem kwam'. "Heel mooi", vindt Peter. "Want die tekst past heel goed bij het orgel."
Afgelopen najaar was Peter aan het struinen op de website Collectie Gelderland. Hier staan foto's van ruim vijfhonderdduizend voorwerpen op van musea, archieven, bibliotheken, kastelen, historische verenigingen en andere (erfgoed)organisaties uit Gelderland. Daar kwam hij het orgelbordje van 'zijn' kerk tegen. De hersteld hervormde gemeente wilde het bordje graag weer terug hebben en dus werd contact opgenomen met Stadskasteel Zaltbommel. "Wij kwamen al snel tot de conclusie dat dit voorwerp in de kerk thuishoort", zegt Harry Kessel, bestuurslid van het museum. "Wie zijn wij dan om het hier te houden." Vorige week heeft Harry het bordje officieel overhandigd aan Peter. "Het is zo mooi dat we het nu weer terughebben", zegt Peter. Het is de bedoeling dat het bordje opnieuw op het orgel bevestigd wordt. "Jullie mogen er geen gaatjes in boren, hoor", waarschuwt Majo Slosser, beheerder van het Stadskasteel. Waarop Peter belooft samen met een goede timmerman te bekijken hoe ze het op de beste manier op kunnen hangen, zonder het te beschadigen.
Hoe het bordje precies in Zaltbommel terecht is gekomen, is niet bekend. Na de oorlog waren veel spullen uit de kerk verspreid over verschillende gemeenteleden in Nieuwaal. "Waarschijnlijk dachten sommige mensen 'wat moeten we met die oude meuk'", zegt Peter. Gelukkig is het voorwerp niet weggegooid, maar heeft iemand de moeite genomen het aan het museum te geven.
De kerk in Nieuwaal werd in 1951 opnieuw gebouwd en tot 2004 gebruikt als hervormde kerk. Daarna werd het gebouw in gebruik genomen door de hersteld hervormde gemeente. Peter Kerkhoff blijft spitten in de geschiedenis van de kerk en het gebouw. Dit jaar wil hij samen met een ander gemeentelid het complete archief op orde brengen. "Ik kan niet stoppen met lezen", lacht hij.
Britta Alink