'De man die niet werd gezien' laat zich lezen als een thriller
Jan de Jong geeft zijn vader een gezicht
leerdam • "Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, werkte mijn vader in Scheveningen bij het arbeidsbureau," vertelt Jan de Jong. "Duitse artsen bepaalden of jonge mannen 'fähig' of 'unfähig' waren om te werk gesteld te worden in Duitse munitiefabrieken. Als vader op die lijsten namen van vrienden of kennissen zag vulde hij in dat ze daar ongeschikt voor waren. Uiteraard liep hij een keer tegen de lamp. In juni 1942, hij was toen 20 jaar, was het zover. Hij werd ontslagen, opgepakt en naar de gevangenis in Scheveningen gebracht. Daarna verbleef hij, onder erbarmelijke omstandigheden, tien weken in Kamp Amersfoort. Toen zijn zaak voorkwam bij de rechtbank in Den Haag werd de doodstraf geëist. Dankzij een advocaat is dat vonnis niet uitgevoerd maar omgezet in vijf jaar Zuchthaus."
Op vijf verschillende locaties heeft De Jong in Duitse tuchthuizen, gevangenissen en concentratiekampen uiteenlopende lichamelijk zware werkzaamheden moeten verrichten. Hij kreeg te maken met Duitsers die hem soms goed, maar vaak slecht hebben behandeld. Op 26 april 1945, na bijna vier jaar van veel ontberingen, is Piet de Jong bevrijd door het Russische leger. Hij is richting het westen gelopen waar hij uiteindelijk in door de Amerikanen bezet gebied terechtkwam. Nadat hij voldoende was aangesterkt is hij, via Noord-Frankrijk, Luxemburg, België en Maastricht, weer in Kamp Amersfoort terecht gekomen. Vanwege de totale evacuatie van Scheveningen woonden zijn ouders tijdelijk bij een gastgezin Ermelo, waar hij uiteindelijk met hen is herenigd.
Moeizaam huwelijk
"Vóór de oorlog had mijn vader een meisje leren kennen waar hij later mee is getrouwd," vertelt Jan de Jong. "Ook zij had het een ander meegemaakt. Veel van haar kennissen, vrienden en familieleden hebben de oorlog niet overleefd. In sommige opzichten was het een moeizaam huwelijk, want ze waren niet in staat om met elkaar over hun oorlogservaringen te praten. Dan klapten ze helemaal dicht. Als wij, kinderen, daar soms vragen over stelden kregen we een draai om onze oren. Gelukkig waren er ook tal van gezellige momenten."
Vele jaren later kreeg Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel, medewerkster van het NIOD (Nationaal Instituut Voor Oorlogsdocumentatie) het dossier van Piet de Jong, over diens eerste verblijf in Kamp Amersfoort, in handen. Ze heeft twee boeken geschreven: 'Kamp Amersfoort' en 'Het recht van de sterkste', over de Duitse strafrechtspleging in bezet Nederland. Tijdens haar speurtocht naar informatie interviewde ze een aantal mensen, waaronder Piet de Jong. In alle anonimiteit kon hij, in 1996, eindelijk zijn verhaal kwijt zonder dat daarover werd ge- of veroordeeld. Het verhaal is vastgelegd op twee mini-cassettebandjes. Anderhalf jaar geleden heeft Jan de Jong ze van Geraldien gekregen.
Stroomversnelling
"Ik liep al langer rond met het idee om een boek over mijn vader te schrijven. Door de vondst van die cassettebandjes is dat in een stroomversnelling geraakt. In het boek heb ik mijn vader het gezicht willen geven dat hij nooit heeft gehad. Ik heb aan willen tonen dat hij vaker gezien werd, en dat er vaker rekening met hem is gehouden dan hij zelf heeft ervaren. Omdat ik er nooit met mijn ouders over heb kunnen praten, bevatte zijn verhaal veel informatie waar ik geen weet van had. Door dit boek te schrijven zijn mijn ouders meer voor mij gaan leven en heb ik meer begrip voor hen gekregen. Bovendien heb ik het nu ook een plekje voor mezelf kunnen geven. Ik heb twee hoofdstukken gewijd aan het leven van hun kinderen en kleinkinderen, dat door hun ervaringen ook voor een deel is gevormd en bepaald."
'De man die niet werd gezien' is gedrukt in een beperkte oplage van tachtig exemplaren. De boekjes zijn voor 9,95 euro te koop bij diverse boekhandels in de regio.