'Lijntjes, lijntjes, lijntjes' lopen als rode draad door voorstelling
Erich und Du: 'Hun namen leven voort'
leerdam • Het leidde tot een even aangrijpende als ontroerende voorstelling. Lijntjes, lijntjes, lijntjes; dat was dit jaar het thema van Erich und Du. En die lijntjes – op het toneel van Stadspodium Go letterlijk in beeld gebracht – werden steeds duidelijker zichtbaar. In de voorstelling werd de levensgeschiedenis gevolgd van tien Leerdammers en 'Rijksduitser' Hans Bauer, allen tussen 19 en 26 jaar. Verbindende factor: (bijna) allemaal waren ze lid van de voetbalverenigingen LSV Voorwaarts en Sparta. Op Bauer na staan ze vermeld op het monument aan de Stationsweg.
Voetbal is wat de hoofdpersonen verbindt, vandaar dat aan het begin van de theatervoorstelling de ballen over het podium vliegen en 'Koning Voetbal' door Go davert. Voetbal als moment van ontspanning in een donkere tijd. Aanvankelijk is de stemming nog opgewekt. Hans Bauer vertelt met hoeveel plezier hij voetbalt bij Voorwaarts en vanaf het veld de Glasfabriek en de Lingedijk kan zien. "Ik heb niets meer met Duitsland." Bovendien krijgt hij verkering met Corrie. "We lopen met 40 jongens een rondje door het centrum. De meisjes lopen hetzelfde rondje, maar andersom. Op de Meent komen we elkaar tegen, net waar geen straatlantaarn brandt." Maar al gauw wordt het dagelijks leven bepaald door de angst en beklemming van de oorlogsjaren. Dat merkt ook Nico van de Laar, een driftkop die niet tegen onrecht kan: "Type ruwe bolster blanke pit." Hij slaat een Duitser die hem tijdens een turnwedstrijd treiterde tegen de vlakte en moet naar Duitsland. Ook daar zegt hij soms wat te veel, komt in een strafkamp en valt 21 pond af. "Wat ik daar heb meegemaakt, is met geen pen te beschrijven. Het werk is zwaar en ze staan met knuppels achter je." In november 1942 voelt hij zich niet goed, in januari 1943 overlijdt hij. "Maar zijn naam leeft door in verhalen", als zoveel van zijn lotgenoten. In februari 1943 vertrekken veel Leerdammers vanwege de 'Arbeitseinsatz' naar het Ruhrgebied. "Niemand wilde, maar op weigering stonden hoge straffen. De keuring stelde niets voor. 'Ben je ziek? Je benen doen het, je armen ook: goedgekeurd'." Leden van Voorwaarts en Sparta verenigen zich op vreemde bodem in voetbalclub DES – Door Eendracht Sterk – en verslaan Fransen, Polen en Belgen. Anderen gooien zich op de cultuur en bezingen de Glasstad: 'Leerdam ist das schönste Dorflein dass an der Linge liegt'. Maar ook hier krijgt de ellende de overhand. Gerrit Verwolf wordt rond Kerst 1943 ziek. Het eten is slecht en er is amper verzorging. Als andere Leerdammers terugkomen van de kerstviering vinden ze hem in de sneeuw. "We probeerden hem nog warm te wrijven, maar het hielp niet." De Oosterwijker overlijdt op Eerste Kerstdag in Siegen, 19 jaar oud. Ben Kool en zijn vrouw Marie missen elkaar zo erg dat hij haar over laat komen om te koken en de barak op te ruimen. Marie is blij dat ze weer bij 'haar' Ben is. Op 1 april 1945 – Marie is hoog zwanger – slaat het noodlot toe. Ben valt van een ladder en breekt zijn enkel. Er is geen schoon verband en hij overlijdt aan bloedvergiftiging, 26 jaar oud. "Ben is dood, mijn wereld breekt." Snel daarna wordt de baby geboren. "De bevalling is een gevecht. Ben is dood en ik krijg een kind. Ik noem hem Bennie." Thuis in Leerdam wachten moeders op berichten van hun zoons uit Duitsland en Nederlands-Indië. Hun jongens proberen zo min mogelijk van de ellende die ze doorstaan door te geven. "Voor ik ga schrijven, jaag ik eerst de ratten weg. Oh nee, dat is niet zo'n goed begin." Uiteindelijk krijgen de moeders een geruststellende brief. "Hij schrijft dat-ie naar mijn gehaktballen verlangt." Maar: Gerard Vink – hij werkte aan de Birmaspoorweg, Albert Hol – verzweeg een dubbele longontsteking om met verlof te kunnen gaan – en Ab Dokman – probeerde te ontsnappen, maar was daarvoor te zwak - overleven de ontberingen niet. Tien jonge Leerdammers komen op vreemde bodem om het leven. Hans Bauer wordt opgeroepen voor het Duitse leger en overlijdt in Litouwen. "Maar hun namen blijven voor altijd in onze herinnering."
André Bijl