Piet Smit over de Merwedegijzelaars
'Ik ben blij dat er dingen zijn rechtgezet'
alblasserwaard • Op 4 mei zendt de NOS in het kader van Dodenherdenking op NPO 2 een documentaire uit over de Merwedegijzelaars.
Voor wie deze episode uit de streek- en oorlogsgeschiedenis niet kent: in de nacht van 9 op 10 mei 1944 werden bij de Helsluis in Dordrecht twee landwachters (NSB'ers) doodgeschoten. Als vergelding hielden de Duisters in de week daarna in het gebied rond de Merwede een grote razzia. Honderden mannen werden opgepakt en weggevoerd.
De actie van de ondergrondse was echter niet zomaar uit de lucht komen vallen. Een kleine maand eerder, op 14 april, had een 16-jarige landwachter de Giessendamse bakker Wouter Smit neergeschoten, die dit niet overleefde. Zijn jongste zoon Piet, inmiddels 90 jaar, vertelt erover in zijn seniorenwoning in Hardinxveld-Giessendam, in bijzijn van twee van zijn vier dochters.
Dominee
De bewuste avond staat hem nog helder voor de geest. "Mijn vader was naar een vergadering en was om kwart voor tien nog niet thuis, terwijl je om tien uur binnen moest zijn. Mijn moeder liep maar door de kamer: 'Ik begrijp niet waar je vader blijft, misschien is hij wel opgepakt.' En toen kwam tegen half elf de dominee om te vertellen wat er gebeurd was. Het was een drama. Bij zijn begrafenis liep het hele dorp uit."
Indië
Ruim een jaar later overleed ook zijn moeder, aan de gevolgen van botkanker. De jonge Piet kon gelukkig in het ouderlijk huis blijven wonen, dankzij een nicht die met haar man bij hem introk. Een aantal jaren later ging hij in dienst – naar Indië – en weer terug in Nederland begon hij een eigen bedrijf in de bouw. Hij trouwde en kreeg samen met zijn vrouw vier dochters: Ria, Willy, Jeanette en Leny.
De gewelddadige dood van zijn vader speelde op de achtergrond echter altijd een rol in het gezin. Dochter Leny vertelt: "Er werd niet veel over gepraat, maar er was wel altijd die foto van opa. En toen wij pubers waren, hadden we rond 14 april wel door dat onze vader het moeilijk had. Het deed hem allemaal meer dan hij wilde toegeven."
Merwedegijzelaars
Zo'n vijftien jaar geleden kwam er dankzij Anja van der Starre – dochter van een van de Merwedegijzelaars – meer aandacht voor de enigszins vergeten geschiedenis. Ze publiceerde een boek en richtte de website www.merwedegijzelaars.nl in. Smit: "Ik heb haar toen opgebeld en gevraagd: 'Weet je eigenlijk wel hoe die razzia is ontstaan?' 'Ja, door de moord op bakker Wouter Smit', zei ze gelijk." "En toen was je meteen vrienden met haar", lacht Leny.
Rechtgezet
De publiciteit heeft Smit goed gedaan. "Sindsdien heeft hij meer lucht", aldus dochter Willy. Zelf zegt Smit hierover: "Ik ben blij dat er dingen zijn rechtgezet. In de oorlogsboekjes stond bijvoorbeeld dat mijn vader doof was en daardoor niet had gehoord dat de landwachter hem tot stilstand maande. Maar mijn vader was helemaal niet doof; dat verhaal wilde ik uit de wereld helpen. Ik vraag me weleens af of die knul wel echt heeft geroepen. Mijn vader was niet dwars. Hij was op een afstand van twee meter bij hem vandaan. Hij had hem zo kunnen grijpen, maar hij schoot meteen."
Kolenmijnen
De vader van de schutter was een van de twee slachtoffers van de latere aanslag door het verzet. De Sliedrechtse schutter zelf is na de oorlog berecht en in de Limburgse kolenmijnen tewerkgesteld. "Ik heb nooit de behoefte gehad om te weten wat er verder van hem is terechtgekomen", aldus Piet Smit.
Zaterdag 4 mei, NPO 2, 20.30 uur: De Merwederazzia, van gijzelaars naar dwangarbeiders.
Irna van der Wekke