'Ik wilde hem niet aan een Duitse antiquair verkopen'
Eindelijk thuis, terug in Zaltbommel
bommelerwaard • In deze dagen van herdenking en bevrijding komen elk jaar bijzondere verhalen rond de Tweede Wereldoorlog los. Zo ook het verhaal van Allet Mulder (69) uit Leeuwarden. Op paaszaterdag kwam ze met haar dochter, schoonzoon en twee kleinkinderen in Zaltbommel een zilveren Joodse beker overhandigen aan Aart Vos van Stichting Mikwe.
De beker is afkomstig uit de nalatenschap van haar vader Alexander Mulder. Mulder dreef tot 1986 de bekende juwelierszaak Alex Copini in het centrum van de Friese hoofdstad. Hij had de zaak ooit overgenomen van zijn oom Alex Copini en onder diens naam voortgezet. De Copini's kwamen oorspronkelijk uit Italië en waren koorddansers en horlogemakers.
In 2012 wordt het pand waar de juwelierszaak en het woonhuis in gevestigd waren, verkocht en leeggehaald. Er komt nog een oude voorraad aan sieraden tevoorschijn. Door de familie worden wat stukken van emotionele waarde eruit gehaald. En de rest wordt in een grote zwarte tas gedaan en bij Allet Mulder thuis op zolder gezet. Tot haar broer in Amerika geld nodig heeft en zegt: "Verkoop dan de boel van papa." Vorig najaar gaat Allet daarom met de tas juwelen naar een antiquair in Duitsland en biedt de inhoud te koop aan. De antiquair vist meteen een zilveren beker eruit waarin de volgende tekst gegraveerd staat: "Aangeboden door J.J. Vleeschhouwer bij de inwijding van de synagoge in Zaltbommel in 1864".
De antiquair wil de beker graag kopen. "Maar," zegt Allet op het terras van Brasserie De Verdraagzaamheid, "ik wilde de beker zeker niet aan een Duitse antiquair verkopen. Dit is Joods erfgoed, dacht ik meteen, dit moet terug naar de rechtmatige eigenaar."
Op zoek naar die eigenaar stuit Allet Mulder via internet op Stichting Mikwe. Daar moet ze zijn. Ze leest over de geschiedenis van de Joden in de Bommelerwaard. Die stamt al uit de middeleeuwen, maar de eerste permanente vestiging wordt pas gerapporteerd eind zeventiende eeuw. Midden achttiende eeuw wordt de eerste Joodse begraafplaats ingericht. Vanaf die tijd worden er ook openbare synagogediensten gehouden, onder andere in een privéhuis op de hoek van de Gasthuisstraat.
De eerste officiële synagoge ligt aan de Kloosterstraat en wordt in 1804 ingewijd. Maar de snelle groei van de Joodse gemeenschap maakt een nieuwe synagoge noodzakelijk. Deze synagoge, waarvan het Mikwe – het rituele bad – aan de Minnebroederstraat 2 het enige overblijfsel is, wordt in 1864 ingewijd. Bij die gelegenheid wordt de zilveren beker geschonken die nu door Allet Mulder is teruggegeven. Hoe deze beker in handen van haar vader terechtgekomen is, weet Allet niet. Ze kan zich ook niet herinneren dat ze de beker ooit eerder heeft gezien, thuis of in de juwelierszaak. Maar één ding is zeker: in een half jaar tijd in 1942/43 wordt de Joodse gemeenschap uit Zaltbommel gedeporteerd. De struikelstenen in het trottoir voor huizen in de binnenstad herinneren aan die zwarte bladzijde.
Slechts een vijfde deel van de weggevoerde Joden overleeft de oorlog. De synagoge blijft onbeschadigd, maar een deel van het interieur wordt geroofd. Zo zou ook de beker van Allet Mulder in verkeerde handen kunnen zijn gevallen en doorverkocht kunnen zijn om uiteindelijk in Leeuwarden te belanden in de juwelierszaak van Allet's vader. Maar nu is de beker thuisgekomen, nota bene op het Joodse paasfeest. Hij staat te blinken in de vitrine van Het Mikwe. Bij wijze van spreken weer klaar om de wijn erin te schenken en deze te zegenen voor sjabbat en feestdag. "Ik heb hem nog wel even gepoetst," zegt juweliersdochter Allet, die met haar daad heeft bijgedragen aan tikkoen olam, het herstel van de wereld. Een verhaal van hoop.
Philippe van Heusden
4 Mei t/m 28 september 2019 is het Mikwe om 13:30-17:00 uur geopend op iedere zaterdag en iedere eerste zondag van de maand. Extra openingen zijn er tijdens de Bommelse Kunstroute en Kunst, Kiezel en Klei of op aanvraag. Toegang is gratis, maar giften zijn welkom. Meer informatie: www.mikwe.nl