Over kloosters, weeshuizen en de pest
Boek over onbekend stukje Bommel
zaltbommel • Het begon als een onderzoekje naar de geschiedenis van het huis waar Ton van Balken met zijn vrouw Marika in de jaren tachtig kwam wonen, aan de Nonnenstraat in Zaltbommel. Nu ligt er een compleet boek over een groot deel van de 'Westerwijk', het gebied tussen de Boschstraat, Gamersestraat, Karstraat en de stadsmuur.
Drie jaar geleden stopte Ton van Balken als wethouder van de gemeente Zaltbommel. Daarvoor werkte hij in het onderwijs, als directeur van een basisschool in Beesd. Hij is amateur-veldbioloog. "Ik weet alles van vogeltjes en plantjes", zegt hij. Maar ook met geschiedenis heeft hij altijd iets gehad.
Over de historie van de Sint-Maartenskerk, het Gasthuis en de Gasthuiskerk is veel bekend. Over de Westerwijk met onder andere De Weeshuishof is nog vrijwel niets gepubliceerd. In eerste instantie wilde Ton alleen maar weten hoe het zat met de bouw van zijn eigen huis, dat bekend staat als 'stadsboerderij'. "Het blijkt helemaal geen stadsboerderij te zijn en is het ook nooit geweest", lacht hij.
Uit zijn onderzoek blijkt dat ongeveer op de plek waar nu de Heemtuin is ooit een klooster heeft gestaan. Toen daar een deel van werd afgebroken heeft de conrector van de Latijnse school een deel van de materialen van het klooster gebruikt om een nieuw huis mee te bouwen op de locatie waar voorheen een bakhuisje stond, pal naast het straatje dat Oliemolen heet. In sommige delen van het huis van Ton en Marika zijn die eeuwenoude kloostermoppen en de balken nog te zien.
Tijdens zijn onderzoek kwam Ton steeds meer nieuwe feiten tegen over de geschiedenis van het gebied rond zijn huis. "Het fascineerde me", vertelt hij. En dus ging hij een stapje verder. Hij wilde weten hoe het zat met dat oude klooster, hoe het zat met het huis van buren, dat op oude kaarten 'Sint Joris' heet. Waar de naam Oliemolen vandaan komt, de Kommerstraat, de Karstraat. En nog veel meer.
Elke week bracht hij een bezoek aan het Regionaal Archief Rivierenland in Tiel, hij bestudeerde archieven in Den Bosch en in Utrecht. De hoeveelheid informatie was zo groot en zo interessant, dat langzaam het idee ontstond om er een boek van samen te stellen. Drie jaar lang heeft hij er aan gewerkt. Samen met Harry Kolman, waar hij ook het boek over de Natuurgebieden in de Bommelerwaard mee heeft gemaakt.
Ton schrijft over de Weeshuishof, waar het grote klooster heeft gestaan, dat ook nog dienst heeft gedaan als weeshuis voor de armen van de stad. "Want de kinderen van rijke hervormde ouders mochten naar het sjiekere weeshuis vlak bij de Sint-Maartenskerk", vertelt hij. Op de Weeshuishof is ook een grote paardenstal gebouwd toen Zaltbommel in de zeventiende eeuw garnizoenstad werd. Op het terrein heeft daarnaast een 'pesthuis' gestaan, dat eerder op het eiland in de gracht stond. "Dat eiland werd ook wel 'Pest-eiland' genoemd", weet Ton. Toen Zaltbommel door de Spanjaarden werd bedreigd, besloot het stadsbestuur net als veel andere steden in Nederland, om alle bebouwing buiten de stadsmuren te slopen. Daarmee konden ze voorkomen dat de vijand er gebruik van ging maken. Om de pestlijders en melaatsen toch een onderkomen te geven, werd gezocht naar een plek 'op veilige afstand' van de meeste bewoners: het uiterste westen van de stad.
Het boek telt 250 pagina's en heeft veel illustraties. Het moet rond de 30 euro gaan kosten. Met steun van een paar sponsors hoopt Ton uit de kosten te komen. En mocht er nog iets overblijven, dan schenkt hij dat bedrag aan de Hussein Foudation. De foundation is opgericht ter nagedachtenis aan Hussein Uwimpaye, die in 2010 is verdronken in de Waal. De stichting bouwt een weeshuis in zijn geboorteland Burundi.
Ton hoopt het boek in oktober te presenteren in de Gasthuiskapel. Belangstellenden kunnen nu al inschrijven voor een exemplaar via het e-mailadres: acvanbalken@upcmail.nl
Britta Alink