Ontdekking van oude schilderijen leidt tot nieuwe zoektocht
Melkmeisje van Papendrecht
papendrecht • Het is 1660. Johannes Vermeer schildert in een eenvoudige keuken een dienstmeid die met aandacht melk vanuit een kan overgiet in een aardewerken pot. Het schilderij zou de geschiedenis ingaan als 'Het melkmeisje van Vermeer'.
Het is 1881 als de broers John en Julien Weir, vroeg in de ochtend overvaren met het veer vanuit Dordrecht naar Papendrecht. In de slipstream van Amerikaanse kunstenaars waren ze naar Nederland gekomen om de grote Hollandse schilders te bekijken in de musea. In het Dordrechts Museum zagen ze Dordtse meesters als Cuyp en Van Goyen en wezen elkaar op het bijzondere 'Hollandse licht' wat van de schilderijen afspatte. Lopend op de Papendrechtse dijk zoeken ze naar een geschikte compositie voor een schilderij. John is gefascineerd door de stoepen die tussen de boerderijen en huizen door, vanaf de dijk naar beneden het achterland in lopen. Onderaan zijn de bewoners druk met de dagelijkse bezigheden. Bij één ervan stopt hij en zegt tegen Julian 'ik ga hier wat schetsen, kijk daar, mooi strijklicht'.
Julian knikt, zet zijn tekenkist naast zijn broer neer en loopt langzaam de stoep af. Bij een laag schuurtje achter de boerderij staan grote melkkannen op een houten bank. Hij gluurt door de deur naar binnen en ziet in de schemering iemand bezig met koperen kannen. Door de witte kap op haar hoofd herkent hij een melkmeid in traditionele kleding. Vanuit een emmer schept ze melk over in melkkannen die in het water lijken te staan. Plotseling draait het meisje zich om en komt naar buiten met één van de kannen in haar hand. Als ze Julian ziet blijft ze, in het volle licht, stokstijf staan in de opening van de deur.
Het vroege zonlicht strijkt door de witte hoofdkap die aan weerszijde langs haar hoofd breed uitstaat. Fonkelend, tintelend spint het licht rond in de gedraaide, gouden veren die het doek op haar hoofd vasthouden. Ertussen haar verbaasd gezicht waarin de wenkbrauwen langzaam omhoog gaan.
Julian staart haar aan. 'kijk', denkt hij, hier is het Hollandse licht, het licht waarin de grote meesters schilderden'. Het zou nog heel wat voeten in aarde hebben om de boer en boerin te overtuigen hun dochter voor hem te laten poseren. Maar uiteindelijk stond ze daar. De weerkaatsing van het licht in de rondingen van de melkkannen aan haar voeten doet Julian verrukt denken aan de geschilderde schittering die hij zag op de doeken van Cuyp, de Dordtse meester van het licht. Haar grijsblauwe kleding die als van nature de kleuren van de achtergrond absorbeert; staldeur, muur, melkkannen. Haar blik is vastberaden, een beetje brutaal zelfs, de ogen iets afgewend, alsof in gedachten, starend naar een punt dichtbij. Om de mond, nauwelijks zichtbaar, iets van arrogantie, of is het zelfbewustzijn?
Het is 2016 en bovenstaande tekst komt uit mijn eigen duim gezogen. Verzonnen. Ik heb het voor u gefantaseerd omdat we nooit zullen weten hoe de broers in werkelijkheid te werk zijn gegaan.
'We zullen nooit weten hoe de broers in werkelijkheid te werk zijn gegaan'
Zoekend naar afbeeldingen van Papendrecht in het ´deepweb´ op internet kwam ik haar tegen; volgende, volgende, volgende 'Popindrecht' volgende, volgende, ho even… terug, wat staat daar? Popindrecht! De broers Weir zullen de naam Papendrecht waarschijnlijk steeds in het dialect hebben gehoord; 'Paopendregt' waardoor Julian, eenmaal thuis, het schilderij de naam in het dialect meegaf. 'Milkmaid of Popindrecht' Net even lastig voor latere onderzoekers. Maar we hebben haar gevonden. Papendrecht heeft zijn eigen melkmeisje, niet zo beroemd als de meid van die andere schilder, maar zeker zo mooi en, om den drommel, we kunnen er trots op zijn. Misschien wel net zo trots als de blik van het anonieme, Papendrechtse meisje die in 1881 poseerde voor de Amerikaanse schilder Julian Alden Weir. Het melkmeisje van Papendrecht. Het schilderij bevindt zich in het museum van Brigham Young University in Utah, USA.
John heeft brieven nagelaten waarin hij ook zijn periode in Nederland beschrijft. Op dit moment wordt er onderzocht of de broers informatie hebben achtergelaten over het meisje, waar in Papendrecht ze geschilderd is en de situatie waarin hij haar trof. Als ik wat wijzer wordt zal ik me weer melden. Julian's broer John schilderde in Papendrecht ook het melkmeisje en een stoep de dijk af naar beneden met boerderij en schuur. In de stoep waarschijnlijk de boerenfamilie die voor hen poseerde. Er is onderzoek gaande of deze boerderij nog gelokaliseerd kan worden.