Concert met muziek voor en na de Beeldenstorm
Oude muziek herleeft in Vianen
De overgang van het katholicisme naar het protestantisme in de 16e eeuw heeft voor de Nederlandse muziekcultuur grote effecten gesorteerd. Na de Beeldenstorm van 1566 werd de rijkversierde meerstemmige (polyfone) kerkmuziek van de katholieken vervangen door de sobere eenstemmige en onbegeleide zang van de psalmen.
Het Hemony Ensemble onder leiding van Simon Groot besteedt de komende weken extra aandacht aan dit gegeven. Tijdens een tour langs tien Beeldenstorm-steden brengen zij op originele wijze ten gehore wat het effect is geweest van deze heftige gebeurtenis van 450 jaar geleden op het (religieuze) muziekleven in Nederland. Op woensdag 21 september is er een concert in de Grote Kerk in Vianen, aanvang 20:15 uur.
"Door de Beeldenstorm kwam er in één klap een einde aan een eeuwenoude traditie van rijke, weelderige, meerstemmige (polyfone) muziek", zegt Paul Meerwijk uit Vianen. Hij is zakelijk leider van het Hemony Ensemble, dat zich heeft gespecialiseerd in het vertolken van oude muziek. "In de nieuwe gereformeerde religie na 1566 mocht ook het orgel niet meer worden gebruikt tijdens de kerkdienst. Wat resteerde was eenstemmige muziek, met een voorzanger. Een groter contrast met de periode daarvoor was niet mogelijk."
Vurig Calvinist Pieter Datheen heeft na de Beeldenstorm in recordtempo de 150 psalmen vertaald, maar er is eigenlijk vanaf het begin kritiek geweest op de kwaliteit. "Datheen heeft niet overal rekening gehouden met de melodie. Sterker nog: tekst en melodie gingen soms een heel andere kant op."
Nederland telde voor 1566 beroemde componisten, waaronder Antoine Fevin. Jan Pietersz. Sweelinck was de laatste in het rijtje. Na de Beeldenstorm was het volgens Paul Meerwijk beroerd gesteld. "Sindsdien heeft Nederland internationaal gezien geen noemenswaardige componisten meer voortgebracht." Maar, het was niet alleen maar somberheid. De Beeldenstorm was -achteraf gezien- ook het begin van een emancipatiebeweging. Meerwijk: "De wereld van ingewijden en leken was voor de Beeldenstorm sterk gescheiden. Kort gezegd nemen we kerkelijk gezien afscheid van polyfone zang en onder leiding van een voorzanger moet de nieuw gevormde gemeente de psalmmelodieën leren. Dan worden de kerkgangers ineens betrokken in de liturgie en dat is volstrekt nieuw."
Dies Irae
'Na Sweelinck heeft Nederland geen grote componisten meer voortgebracht'
Hemony Ensemble begint het concert met een mis van Antoine de Févin, waarin het eenstemmig Dies Irae een plek krijgt. Staande bij de lessenaar vertolken de ensembleleden deze muziek, tot vervolgens de beeldenstorm begint. In een tot gereformeerde kerk omgebouwde situatie gaan de bezoekers als gelovigen nieuwe psalmen leren. Een voorzanger leidt de bezoekers door de Oud-Nederlandse en Oud-Franse teksten. In de laatste scene na de pauze bevindt het ensemble zich in de Nederlandse huiskamer van de vroege 17e eeuw. Meerwijk: "Daar werden geleidelijk aan steeds fraaiere zettingen van de psalmmelodieën uitgevoerd. Zowel eenstemmig met luit-begeleiding als uiteindelijk de prachtige polyfone zettingen van Sweelinck. Daarmee was uiteindelijk muzikaal de cirkel weer rond. Echter, het Nederlandse muziekleven was voorgoed veranderd, met grote impact op de musici uit die tijd."
Lokale koorleden hebben een aandeel in het programma. Zij zitten verspreid in de zaal tussen het publiek en als de voorzanger enkele psalmmelodieën begint te zingen, beginnen zij mee te zingen. Het publiek wordt geacht - al dan niet schoorvoetend - ook mee te gaan doen. Paul Meerwijk: "Voor de rol van eenstemmige psalmzangers zoeken wij nog vijf extra zangers. Naast de voorzanger trekken zij als muzikaal beteren de gehele gemeente mee in het zingen van drie psalmen met teksten in oud-Nederlands en oud-Frans. Deze groep zingt alleen de eerste coupletten en zit gewoon in het publiek dat ineens onderdeel wordt van de voorstelling in de rol van kerkgangers. Een uur voor aanvang (dus 19:15 uur) neemt ensembleleider Simon Groot dit nog even door. Wie dit wil, kan zich per email bij mij aanmelden paul.meerwijk@gmail.com. "Omdat het publiek op deze manier de drie melodieën leert kennen, kan men later in dit programma hopelijk iets van de sensatie ervaren die de bewerking van deze drie psalmmelodieën door onder andere Sweelinck bij het toenmalige publiek gegenereerd moeten hebben. Met deze aanpak overbruggen wij de eventuele afstand tussen de huidige bezoeker en de oude muziek."
Meer info via:
q www.hemony.nl