'De linie wordt steeds meer een onmisbare toeristische trekker'
Robuuste gravers, kwetsbare kringen
asperen • Met gerommel van dreigend onweer op de achtergrond opende Eric Luiten zaterdag de expositie Verboden Kringen. De voor outsiders mysterieuze titel verwijst naar de gebieden rond de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie die open moesten blijven vanwege de militaire verdedigingsfunctie. Binnen driehonderd meter mocht nog geen boom staan, binnen duizend meter moest alle bebouwing van hout zijn. Dreigde gevaar, dan ging de fik erin.
"De verboden kringen zijn een weerbarstig element van de waterlinie", zei Luiten, Rijksadviseur Landschap en Water, in zijn openingswoord. "De afspraken over bebouwing zijn in de moderne tijd niet vol te houden, maar tegelijk behoort de openheid tot de essentie van de linie. Juist daarin ervaar je de schoonheid ervan, terwijl de verboden kringen tegelijk het minst aanraakbaar zijn."
Luiten ervoer de waterlinie vijftien jaar geleden voor het eerst, toen hij het verzoek had gekregen mee te denken over het weer zichtbaar maken van dit militair erfgoed. "Ik ben eerst maar eens op de fiets gestapt. Ik herinner me vooral de sfeer van het gebied rond de Linge. Dit fort was toen al in gebruik als KunstFort en gaf daarmee een doorkijkje naar de toekomst."
In de jaren die volgden kreeg Panorama Krayenhoff vorm, het plan om de waterlinie te beschermen en als geheel te ontwikkelen. "Het resultaat is nu te zien. Zulke grote veranderingen als de afgelopen tien jaar komen er niet meer. Gaandeweg wordt de linie een onmisbare toeristische trekker, zeker als die op de Unesco-lijst van werelderfgoed komt. Dan wordt het hier echt druk."
Vrijwel tegelijk werden plannen gemaakt om de Diefdijklinie als waterkering te versterken. Die dijkversterking is vrijwel klaar.
"Het waterschap en de provincie hebben behalve aan de dijkversterking zelf ook veel aandacht besteed aan de cultuurhistorie. Dat siert ze", vindt Erik Luermans, voorzitter van KunstFort Asperen. "Je kunt niet om de Diefdijklinie heen als je op de dijk rijdt. Het is ook dé toegangsweg naar het fort."
Onderweg zien bezoekers onder andere een in ere herstelde loopgraaf en het speciale houten fortenmeubilair. De totstandkoming van dit alles is te zien in de twaalf kamers van KunstFort Asperen, een centraal baken tussen Everdingen en Gorinchem. Zittend op een militaire kist kunnen gasten een video bekijken met uitleg over de verboden kringen. Kijken ze naast zich door het raam, dan zien ze hoe dat er anno 2016 in het echt uitziet.
Werk van landschapsfotograaf Richard Trenning neemt een belangrijke plek in bij de expositie. Trenning legde in opdracht van de provincie Gelderland de renovaties en reconstructies van de verschillende militaire objecten aan de Diefdijklinie vast. "Het was fascinerend om de veranderingen in het landschap vast te leggen", zegt hij over het project.
Joyce Dunki Jacobs, één van de samenstellers van de tentoonstelling, koos bewust ook voor beelden van grote graafmachines die het landschap overhoop haalden. "We wilden laten zien dat er tien jaar hard is gewerkt. Die robuuste kranen vertolken voor mij de schoonheid van zwaar werk."
Janneke Boogaard