De ontwikkeling van Leerdam-Oost; ooit waren er twee watertorens

LEERDAM • Ruim veertig bezoekers waren afgekomen op de uitnodiging van de Historische Vereniging Leerdam (HVL) voor een rondgang door Leerdam-Oost aan de hand van historische beelden. 

Wat was het heerlijk om weer onbekommerd naast elkaar te kunnen zitten in bibliotheek Lek & IJssel en in de pauze bij de koffie een praatje te maken. De vrijwilligers van de Werkgroep Beeldbeheer hadden hun best gedaan een gevarieerde selectie te maken uit de 14.000 foto’s van de HVL-Beeldbank. Voorzitter Teunis Blom (75) wist elke foto feilloos te duiden en zijn verhalen brachten een levendige interactie op gang. 

Herinneringen
Sommige bezoekers begonnen spontaan herinneringen op te halen, wanneer een locatie herkend werd. De huishoudschool, het oude Koningin Emmahuis, Oud Schaik (dat vroeger tot aan het huidige Dr. C. Voogdplein liep, lang voordat de Koningin Emmalaan er was), het laatste stukje van Oud Schaik bij de watertoren dat in 1918 Watertorenlaan is genoemd, de Karnemelksvaart, houthandel- en zagerij Varsseveld, het oude ziekenhuis; dat en nog veel meer kwam allemaal voorbij.

Leerdamsche Waterleiding Maatschappij 
Zo waren ook de watertorens geruime tijd onderwerp van gesprek. Na een cholera-epidemie werd in 1900 de Leerdamsche Waterleiding Maatschappij opgericht. De bakstenen watertoren was ontworpen en gebouwd door het aannemersbedrijf Visser en Smit te Papendrecht, met een reservoirinhoud van 100 kubieke meter. Om de stadsuitbreiding naar het westen ook van water met voldoende druk te voorzien, werd in 1913 in de Lingestraat een bakstenen hulpwatertoren gebouwd, die had een inhoud van 150 kubieke meter.

Maar door de groei van gemeente Leerdam is er in 1930 een grote nieuwe watertoren gebouwd, vertelt Blom ,,Toen die in gebruik genomen werd, is de oude toren die er naast stond, afgebroken. Hij laat een foto zien waar de oude en nieuwe toren nog samen op staan. De watertoren uit 1930, die recent door een particulier is aangekocht als woon- en werkbestemming, was niet alleen voor de stad Leerdam bedoeld. 

Eén van de bezoekers weet te vertellen waarom hij relatief hoog is: ,,Destijds wilde men de binnenwaard ontsluiten en van drinkwater voorzien. Daarom zijn in Alblasserdam en Leerdam watertorens van dezelfde afmeting gebouwd, om de druk voor zo’n groot gebied te garanderen.” 

Straatnamenlogica
Op een paar foto’s is goed te zien dat de Koningin Emmalaan zomaar doodloopt in het weiland. Zo’n idyllisch straatbeeld is nu moeilijk meer voor te stellen. Je zou verwachten dat je de Burgemeester Meesstraat – en het gelijknamige plein bij elkaar in de buurt zou kunnen vinden, maar de straat ligt in Leerdam-Oost en het plein in Leerdam-West. Die bestonden eind jaren dertig al en toen had je geen straatnamencommissie. Blom heeft daar nog in gezeten, vertelt hij.

,,In die commissie probeerden we er meer logica in te brengen, maar dat werd niet altijd overgenomen door het college.” Op de volgende foto woont de vader van Blom als locoburgemeester de ingebruikname van de lift bij in het Koningin Emmahuis. ,,Dat was toen kennelijk een hele happening”, constateert hij laconiek.

 Afgaande op het krantenartikel uit 1960 klopt dat helemaal. Ik citeer de voorzitter van de Stichting Huisvesting voor Bejaarden, de heer W. van Berk: ,,Een lift in een bejaardenhuis behoort daar toch eigenlijk aanwezig te zijn. Wij hebben dat aan den lijve ondervonden en juist daarom is het vandaag voor ons zo’n blijde dag, een feestdag. Het comfort van ons bejaardentehuis is door deze lift aanzienlijk vergroot.” 

Voetballen met vluchtelingenkinderen
In het oude Koningin Emmahuis zijn eind jaren zeventig nog Vietnamese bootvluchtelingen opgevangen, weet Ton van Kooten (52). ,,Als ik met m’n vriendjes in de buurt ging voetballen met die vluchtelingenkinderen, vond mijn moeder dat maar eng.” Hij werkt op de glasfabriek en zou er graag een mooie ruimte in willen richten met historische objecten.

,,Er is zóveel te zien” zegt hij enthousiast, om te vervolgen: ,,maar niet iedereen heeft daar helaas aandacht voor.” Een van de aanwezigen valt hem bij: ,,Als je niet goed voor de historische erfenis zorgt is straks alles weg.” Van Kooten is recent lid geworden van het bestuur, en als het aan hem en de vereniging ligt wordt die erfenis behoedt voor verdwijning. ,,Ik ben van plan om het respect voor de geschiedenis door te geven” zegt hij stellig.