‘In hetzelfde lijstje als de Acropolis’

WEST BETUWE • Sinds 2014 hebben de waterlinie-provincies Noord-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant in het Pact van Altena vastgelegd samen de nominatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie voor te bereiden. 

Eigenlijk had alles al veel eerder geregeld kunnen zijn. Maar een commissie van de UNESCO adviseerde in 2017 om de Nieuwe Hollandse Waterlinie samen te voegen met de Stelling van Amsterdam, die al sinds 1996 op de Werelderfgoedlijst stond vermeld. In januari 2019 kon het dossier worden ingediend bij de UNESCO. Door de corona werd het besluit nog een jaar uitgesteld. Het dreigde nog even mis te lopen omdat ICOMOS deze zomer nog met allerlei bedenkingen op de proppen kwam en adviseerde om het besluit uit te stellen. Maar vorige week kwam dan toch het verlossende woord. 

In z’n nopjes
Wethouder Rutger van Stappershoef van de gemeente West Betuwe is in elk geval in zijn nopjes. “Ik ben verheugd en trots dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie zich werelderfgoed mag noemen”, zegt de bestuurder, die binnen het college verantwoordelijk is voor cultuur en toerisme. “Dit is mogelijk door al die betrokken mensen die hier de afgelopen jaren zo hard aan hebben gewerkt, zoals vanuit provincies, gemeenten, waterschappen, Staatsbosbeheer, eigenaren en ondernemers.”

Het is volgens Van Stappershoef belangrijk dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt beschermd en behouden voor de volgende generaties. “Dat iedereen, inwoners en bezoekers, kan blijven genieten van het mooie landschap, de bijzondere bouwwerken en de activiteiten. Zoals bij ons in West Betuwe bijvoorbeeld van fort Asperen, Geofort Herwijnen en fort Vuren en de andere prachtige verdedigingswerken en sluizen.”

Historische verhaal
De Nieuwe Hollandse Waterlinie vertelt volgens Van Stappershoef het belangrijke historische verhaal van de strategische inzet van water bij de verdediging van Nederland en biedt vandaag de dag tevens veel recreatiemogelijkheden. Zeker in het grote deel ervan in West Betuwe; van fiets- en wandeltochten rond de linie tot het overnachten op of in een fort en het bezoeken van musea en eetgelegenheden. “Hierbij zoeken wij voortdurend de samenwerking op met eigenaren en gebruikers van de forten, maar bijvoorbeeld ook met recreatieve ondernemers, provincie en buurgemeenten.”

Zo zijn er vaste bestuurlijke overleggen en samenwerkingsverbanden, zoals de Vestingdriehoek en het Pact van Loevestein waar ook West Betuwe lid van is. De gemeenten trekken gezamenlijk op en er worden ook gezamenlijk activiteiten georganiseerd. Wethouder Van Stappershoef stemt ook af met collega-wethouder Cees Taal van de gemeente Vijfheerenlanden. “Wanneer er kansen voordoen werken wij beiden graag samen. We delen immers een prachtig gebied en een uniek erfgoed dat voorbij gemeentegrenzen gaat.”

GeoFort
“Het is onverwachts, we hadden er niet op gerekend”, zegt Willemijn Simon van Leeuwen, directeur van Geofort. Sinds 2005 is mede onder haar leiding het oude Fort Nieuwe Steeg omgebouwd tot een modern interactief science center, waarin alles om de aarde draait. Centrale thema’s zijn big data, geo-design en klimaat. De missie van GeoFort is om een breed publiek op een boeiende wijze mee te voeren in de toekomst van de planeet Aarde. Jaarlijks ontvangt GeoFort zo’n 14.000 leerlingen, die via interactieve ervaringen en lesmodules bezig zijn met de toekomst van de aarde. Aan de ene kant is Simon van Leeuwen trots dat de Waterlinies nu de status van Werelderfgoed hebben gekregen. “Ik ben positief omdat we nu in dezelfde lijst staan als de Acropolis in Griekenland, de piramides van Egypte, maar ik ben ook bezorgd dat er straks niets meer kan.”

De directeur van GeoFort is er vast van overtuigd dat dit soort forten alleen behouden kunnen worden door ze verder te ontwikkelen. “Wij brengen onze leerlingen nu onder in een grote tent. Die is niet wind- en waterdicht. ‘s Winters is het vaak te koud en ‘s zomers te warm. We zouden graag een permanent verblijf willen creëren.” Willemijn Simon van Leeuwen is heel duidelijk. “Voor mij hoeft die status van Werelderfgoed niet zo nodig. Ik ben bang dat we te maken krijgen met nieuwe beperkingen. Nu hebben we al te maken bij uitbreidingen al te maken met vijf commissies, daar komt nu een zesde commissie bij.” 

Van Stappershoef: “Ik denk dat er vanuit het oogpunt ‘behoud door vernieuwing’ ook voor Geofort zeker mogelijkheden zullen blijven voor innovatie. Binnen het dijkversterkingsproject van de Waaldijk is bijvoorbeeld ook veel aandacht besteed aan het goed inpassen van de bijzondere cultuurhistorische elementen die het dijktraject raken zoals de open inundatiekommen, komkeerkaden, sluizen en verdedigingswerken.”

Een groen lint van 96 forten
De Hollandse Waterlinies omvatten de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Samen vormen ze een verdedigingssysteem dat zich over 220 km uitstrekt.

Het systeem, gebouwd tussen 1815 en 1940, bestaat uit een netwerk van 96 forten in een groen lint van 1 tot 5 kilometer breed dat verder ongeveer 1000 betonnen werken omvat. Zoals bunkers, kazematten en groepsschuilplaaatsen, 9 inundatiekommen en een ingenieus watermanagement met ruim 100 militaire sluizen en kanalen. Nergens ter wereld vind je een waterverdedigingslinie van deze omvang, in een zo goed bewaarde toestand.

De Hollandse Waterlinies scharen zich met de toekenning als Werelderfgoed in het illustere rijtje van onder andere de Acropolis in Athene, de piramides in Egypte en de Chinese muur.