Wim van Herk heeft 250 paar schaatsen op zijn ‘museum-zolder’

LEKKERKERK • Wim van Herk (75) uit Lekkerkerk beheert een omvangrijke verzameling houten schaatsen van Nederlandse makelij.

Voor het bekijken van de unieke verzameling moet wel eerst een smalle, steile trap worden bestegen. Die leidt naar de ‘museum-zolder’ in de nok van de dijkwoning aan de Opperduit. “Het is smal, maar je kunt je aan de treden beet houden”, geeft Wim als advies, terwijl zijn vrouw Bets nog snel de drogende was aan een rek opzij schuift. Eenmaal boven beland je in een rijke verzameling van handgemaakte schaatsen uit vervlogen tijden.

Merknamen
“Er liggen hier denk ik wel 250 paar. Allemaal geschonken gekregen of zelf aangekocht, bijvoorbeeld via internet”, vertelt Wim te midden van het resultaat van ruim veertig jaar verzamelen. “Waar anderen zich richten op schaatsen van over de hele wereld, hou ik het specifiek bij houten modellen van Nederlandse makelij. Die ik hier nu heb liggen komen uit verschillende streken van ons land. Zo’n dertig verschillende soorten, allemaal voorzien van ingegraveerde merknamen van schaatsenmakers. Uit de periode van grofweg 1800 tot 1930, maar de oudste schaatsen die ik heb zijn driehonderd jaar oud. Rond 1930 werd het maken van schaatsen overgenomen door fabrieken”, vertelt hij met een paar zogenaamde zwanenschaatsen in zijn hand. “Ze heten zo vanwege de mooie vooruit stekende metalen voorkant in de vorm van een zwaan. Dit paar komt uit Duitsland, dus dat ‘alleen maar van Nederlandse makelij’ gaat toch ook weer niet helemaal op.”

Smederijen
In de Krimpenerwaard waren in vroeger tijden ook veel schaatsenmakers actief. “Vanuit smederijen, zoals bij de neven Gerrit en Jan Spoormaker in Ouderkerk aan den IJssel, Bezemer in Stolwijk en Stinis in Krimpen aan de Lek. Die laatste bestaat nog steeds, al zijn ze nu wereldwijd actief met hijs- en hefwerktuigen. Ben een aantal jaar geleden langsgegaan om er een paar schaatsen van ‘hun hand’ af te geven. Die had ik toch dubbel. Alsof ik goud gaf. Ze wisten zelf niets af van de ‘schaatshistorie’ van hun bedrijf. Mooi als je dat dan kan vertellen”, glundert Wim, terwijl hij een West Frieseschaats (’1800-1880’) erbij pakt om te laten zien.

“Die kocht ik via Markplaats, samen met een zogenaamde schaatsstok waarmee paren vroeger samen het ijs op gingen. “Kinderen hadden het geërfd, maar zagen er niets in. Dus dachten ze: laten we eens kijken wat het opbrengt op internet.”

Schakel
Prominent tegen de schuine zolderkap prijken de houten glij-ijzers vervaardigd door drie generaties uit het geslacht Schakel. “Het begon in 1870 met smid Dirk Schakel in Polsbroek. Via zonen van hem ging het later weer over op kleinzonen. Dat liep via Benschop en Moordrecht door tot in de jaren dertig van de vorige eeuw. Uiteindelijk is daar het in de Krimpenerwaard bekende autobedrijf uit voortgekomen. Recent heb ik een voor mij nog ontbrekend paar uit deze lijn kunnen bemachtigen op een veiling. Die moest ik natuurlijk hebben. Er waren meer gegadigden, maar ik bleef gewoon m’n vinger opsteken om te bieden. Koste wat het kost. Dat eindigde bij 120 euro. Afgelopen najaar wist onze jongste zoon Jerry een paar schaatsen uit 1876 op de kop te tikken bij een verzamelaar in Amsterdam, die gemaakt zijn door een Lekkerkerkse smid. Toeval bestaat niet, maar die heette ook Wim van Herk, al zijn er geen directe familiebanden tussen onze beide Van Herk-takken.”

Blikvanger tussen alle glimmende ijzers is een ijsslee uit 1909. “Die heb ik een keer kunnen kopen.” Op de slee staat in sierlijke letters geschilderd: ‘Peter, 30-3-1974’. “Hij heeft gediend als babybedje”, verduidelijkt Wim. “Beneden in de hal staat ook nog een slee uit 1880 waarin de kop van een valk is uitgezaagd. “Die kocht ik twintig jaar geleden in Den Haag van een man wiens vrouw was overleden. Hij wilde de slee kwijt. Toch was hij helemaal in tranen toen ik ‘m kwam ophalen. Met Sinterklaas legden ze er namelijk als gezin altijd de cadeaus in. Wij hebben die traditie maar in ere gehouden.”

Poolster
Voor zijn verzamelhobby is Wim lid van Verzamelkring De Poolster, die als doel heeft om de producten van schaatsenmakerijen en schaatsfabrieken, almede andere zaken die te maken hebben met de schaatscultuur en -historie, voor Nederland te bewaren. “We delen daar ervaringen met elkaar. Ook kunnen er schaatsen gekocht worden van andere leden. Die verkopen hun verzameling vanwege bijvoorbeeld verhuizing of ziekte. Daardoor kunnen ze de verzameling vaak niet meer zelf behouden. Ik heb zelf nog drie appelkisten vol met dubbele schaatsen staan, om te kunnen ruilen.”

Eremetaal
Schaatsen zit de Lekkerkerker duidelijk in het bloed. Hij was een niet onverdienstelijk kortebaan rijder, getuige de flinke reeks aan eremetaal die aan een dakbalk is gespijkerd. “Dat was allemaal op de schaatsbaan, op de 500 en 1500 meter.”

Ondanks zijn voorliefde voor het ‘korte werk’, reed hij toch drie keer in de Krimpenerwaard de Negendorpentocht van 75 kilometer uit. “Daar moet je natuurlijk bij zijn”, geeft Wim aan, terwijl hij een bord met medailles omhoog houdt. “Kijk, de laatste keer dat deze tocht is verreden was in 1997 met bijna 5000 deelnemers.” ‘-5 graden, krachtige wind en veel klunen’, staat onder zijn derde medaille geschreven.

Elfstedentocht
De Elfstedentocht volbracht hij 25 keer, op de fiets welteverstaan. “Aan de schaatstocht heb ik nooit meegedaan, veel te ver, maar de wielerversie lag mij wel.”

Wim is inmiddels erelid van schaatstrainingsvereniging Lekstreek, wielerclub De Waardrenner en ijsvereniging Lekkerkerk. De meest recente projecten waar hij aan heeft bijgedragen zijn de aanleg van een wielerbaan op sportpark Weydehoeck en het mountainbikeparcours rond het Loetbos. “Daarmee is het voor mij mooi geweest. Het kost best veel tijd en inspanning. Aan de wielerbaan bijvoorbeeld hebben we hard moeten trekken, anders was ‘ie er zeker nooit gekomen.”

Heupblessure
Als het even uitkomt is hij nog twee keer per week op de schaatsbaan in Den Haag te vinden. “Al ben ik nu even uitgeschakeld door een heupblessure. Ook heb ik pas wegens staar nieuwe lenzen gekregen.”

Wim trok er voorheen geregeld op uit om lezingen over het schaatsen in vroeger tijden te geven. “Dan nam ik een deel van mijn verzameling mee. Dat begon met twee tot drie keer in de wintermaanden, maar het liep op een gegeven moment een beetje uit de hand tot wel tien keer. Met corona is het helemaal stil komen te liggen. Ik heb besloten om het nu niet meer op te pakken.”