Stoomgemaal De Overwaard in Kinderdijk herleeft in maquette

GROOT-AMMERS • Drie maquettebouwers herstellen een Kinderdijks gemaal in oude glorie, met veel geduld. ‘Ik heb honderden priegelige nageltjes in het rad gezet.’

Wat Jan Blonk uit Nieuwpoort, Olaf Koch uit Langerak en Jan Walpot uit Giessenburg presteren is onbetaalbaar, letterlijk. Máánden werk zit er in hun mini-uitvoering van het gemaal De Overwaard uit Kinderdijk. “Een offerte zou in de tonnen lopen”, zegt Blonk.

Stoommachine
Op een schaal van 1:32 staat het bijna voltooide resultaat te schitteren op een bouwplaat, in een werkplaats op bedrijventerrein Gelkenes. Op verzoek van de Stichting Wereld-erfgoed Kinderdijk (SWEK) maken de mannen het gemaal uit 1869 precies na, met werkende stoommachine en raderen.

Geen tekeningen
“De toenmalige directeur van de SWEK, Cees van der Vlist, vroeg me in 2019 of ik een werkende maquette van De Overwaard kon maken”, vertelt ‘chef modelbouwer’ Blonk. Samen met Walpot, de stoommachinespecialist, bracht Blonk een bezoek aan het archief van de SWEK. “Veel informatie was er niet. We vonden geen bouwtekeningen, die moesten we zelf maken.”

CAD-deskundige
Blonk vertelde Van der Vlist dat hij het gemaal kon bouwen, maar zei erbij: “Ik kan het niet alleen, het is te complex.” Walpot en Blonk riepen de hulp in van Olaf Koch, CAD-deskundige. “Met behulp van computers kunnen we dingen ontwerpen en 2D of 3D laten printen of laseren”, aldus Koch.

Slim
Begin 2020 had het drietal voldoende informatie om aan de slag te gaan. Blonk: “We deden na wat er in de negentiende eeuw gebeurd is: eerst de stoommachine bouwen, daarna het gebouw eromheen. Andersom kan niet. Terwijl we eraan werkten, werden we steeds enthousiaster. Je ervaart dat ze vroeger verschrikkelijk slim waren.”

Audiovisuele presentatie
Al bouwend bedachten ze dat het leuk zou zijn als er aan de maquette een audiovisuele presentatie wordt toegevoegd. Blonk: “Als hij straks staat, in een donkere ruimte, kun je op een knop drukken en komt het ding tot leven. Een stem zegt: nu doen we dit, dat zit daar. Spotjes zetten in het licht waarover verteld wordt.” De bouwers creëerden een extra uitdaging met dit plan, want in het minigemaal loopt natuurlijk geen personeel met oliespuitjes en poetsdoeken rond om de machine gesmeerd te laten lopen.

Elektrische motor
De lat ligt hoog, blijkt uit de woorden van Blonk: “Als hij draait moeten de deurtjes open waardoor het water naar buiten gaat, de buitenste schepraderen moeten losgekoppeld kunnen worden zodat die niet meedraaien als de weerstand bij hoog water te hoog is, de schoorsteen moet echt roken.” Bij afwezigheid van personeel ziet het drietal zich genoodzaakt techniek toe te passen die destijds nog niet bestond. Koch: “Hij kan op stoom draaien, maar hij wordt aangedreven door een elektrische motor.” Blonk: “Want je kunt de machine na een uurtje draaien niet effe schoonmaken met een poetsdoekje.”

Prins van Oranje
Al bouwend en speurend ontdekten ze steeds meer. Walpot vertelt enthousiast over een Giffard injecteur, gebruikt woorden als ‘conus’, ‘versnelling’ en ‘tegendruk’. Bij gebrek aan goede foto’s en tekeningen moesten ze hun licht elders opsteken. Walpot bezocht diverse gemalen in het land en bestudeerde het handgeschreven bestek uit 1868. Sommige dingen leidden ze af uit sporen van het verleden op het gebouw in Kinderdijk. Blonk: “En er is een overzichttekening van de stoommachine, van fabrikant Prins van Oranje uit Den Haag.”

Schoorsteen
Nu het gemaal zo goed als klaar is, beginnen de bouwers aan de omgeving, met onder andere de schuur van de machinist. En de achthoekige schoorsteen (in werkelijkheid 32 meter) moet er nog op.

Gidsen bijscholen
Waarschijnlijk is het resultaat vanaf het late voorjaar van 2023 te zien in het Wisboomgemaal. Koch: “We laten met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zien hoe het geweest is. En we zouden het ontzettend leuk vinden als informatie die we opdeden straks terugkomt in het verhaal dat verteld wordt.” Blonk: “Ja, de gidsen moeten bijgeschoold worden straks.”