De geschiedenis ligt op straat in Werkendam: grensmarkering met De Werken in ere hersteld

WERKENDAM • Even leefde deze zomer de vrees dat de grens tussen het dorp Werkendam en het vrijwel vergeten dorp De Werken voorgoed verloren was. Tijdens het straatwerk van het begin van de Hoogstraat richting de Werkensedijk, was de grensmarkering in het stratenpatroon verdwenen. De gemeente Altena heeft de grens nu weer in ere hersteld door het leggen van twee grote tegels met de namen Werkendam en De Werken. 

Naast de twee nieuwe tegels markeert al bijna tien jaar het bordje De Werken de grens tussen beide dorpen. Dit bordje tussen Hoogstraat 1 en Werkensedijk 1 werd op 2 oktober 2004 onthuld in het bijzijn van mensen met de familienaam Van de Werken. Ook op de Sasdijk werd destijds eenzelfde bordje onthuld tussen de appartementencomplexen de Koningshof en Aquasos. 

Bordjes
Dat bord was al snel na plaatsing verdwenen. Aanleiding voor het plaatsen van het bordje in 2004 was destijds het initiatief om bij diverse buurtschappen in de voormalige gemeente Werkendam bordjes te plaatsen, zoals De Kille, de Kievitswaard en de Vierbannen in Hank. De Historische Vereniging Werkendam en De Werken c.a. trok in 2004 aan de bel voor een bordje bij De Werken.

Het dorp De Werken lag als het ware vastgeplakt tegen Werkendam. De Werkensedijk, een deel van de Kruisstraat, een deel van de Sasdijk, t Slik en de Sleeuwijksedijk behoorden bij het dorp De Werken. In de Kruisstraat is in het stratenpatroon ook de grens tussen Werkendam en De Werken zichtbaar, ook daar worden binnenkort dezelfde straattegels gelegd.

“De nieuwe grensmarkering was eigenlijk een idee dat spontaan op kwam tijdens een wandeling met voorzitter Jacco Damen van de Historische Vereniging Werkendam. Hij wees onder andere op de grens en ik vond dat eigenlijk wel een leuk verhaal om er nog wat meer zichtbaarheid aan te geven. Samen hebben we toen wat mogelijke oplossingen bedacht, waaronder naamborden in de bestrating”, zo laat de beleidsmedewerker Erfgoed van de gemeente Altena weten. 

Grens
Na de herindeling in 1950 verdween het dorp langzaam van alle kaarten en dreigde de naam De Werken verloren te gaan. En dat terwijl nog vele Werkendammers met de geboorteplaats De Werken staan ingeschreven bij de burgerlijke stand. Op de grens met Werkendam werden in 2004 opnieuw bordjes geplaatst zodat de historie van het ‘vergeten’ dorp bewaard bleef. De grens tussen Werkendam en De Werken vormde in het verleden overigens ook de grens tussen Altena en Holland.

Eén burgemeester
Hoewel de naam De Werken eigenlijk de oudste rechten had en het dorp begin twintigste eeuw ook meer inwoners telde, werd het bij de gemeentelijke herindeling op 1 oktober 1950 voorgoed opgeslokt door Werkendam. Alvorens het tot een herindeling kwam, stroomde nog veel water door de Merwede. Beide dorpen hadden al sinds 1915 samen één burgemeester, toch duurde het nog jaren alvorens ze samen één gemeente werden.

“In Sleeuwijk hebben de meeste inwoners deze herindeling betreurd. Daar werd gevreesd dat hun eigen cultuur en identiteit verloren zouden gaan na de samenvoeging met Werkendam”, zo schreef dorpshistoricus Thomas Westerhout in het boek ‘Een Biesboschdorp in andere tijden’. Voor De Werken zelf was de samenvoeging minder omstreden, zo gingen de dorpsbewoners al eeuwen samen ter kerke in Werkendam. 

‘Volk is ontevreden’
De commissaris van de Koning Van Voorst tot Voorst schreef begin twintigste eeuw steeds zijn bevindingen op na een bezoek aan de gemeenten. “Te De Werken wonen de meeste armen; de menschen zitten er daar heel beroerd voor, ze wonen daar gehuurd en hebben geen land, hebben ze geen werk, dan hebben ze niet te eten”, zo noteert hij in 1910. Bij een bezoek in 1919 lijkt het niet veel beter in De Werken. “Het volk is ontevreden, omdat er gebrek is aan woningen, vooral in De Werken; daaraan is de verkiezing van de socialisten toe te schrijven.”

De Werken was de naam van het gelijknamige riviertje, een zijrivier van de Alm. Enkele restanten van dat riviertje zijn nog terug te vinden in het dorp, zoals de Voorste Vliet en de Kerkewiel. De naam van Werkendam komt voort uit de afdamming van het riviertje De Werken rond 1230, als onderdeel van grote waterbouwkundige werken in de Grote- of Zuid-Hollandse Waard.

De gemeente Werkendam en de gemeente De Werken c.a. werden op 1 oktober 1950 samengevoegd tot de gemeente Werkendam. Bij de gemeente De Werken cum annexis (c.a.) behoorden de dorpen Kille, Sleeuwijk en De Werken. De Werken telde in 1950 4256 inwoners; meer dan de 4112 Werkendammers in het dorp. Toch kreeg de nieuwe gemeente de naam Werkendam.