Proefschrift Dick Kruijthoff uit Bleskensgraaf: ‘Genezingen na gebed kunnen geest, ziel en lichaam raken’

BLESKENSGRAAF • Met een onderzoek naar gebedsgenezingen behaalde Dick Kruijthoff maandag zijn doctorsbul. De voormalige huisarts van Bleskensgraaf verdiepte zich – na de wonderlijke genezing van plaatsgenoot Janneke Vlot in 2007 - in dit onderwerp.

Ruim twaalf jaar nam het in beslag: van de eerste aanzet tot het uiteindelijke proefschrift ‘Healing after Prayer, An Interdisciplinary Case Study’. Op zijn 52e begon Dick Kruijthoff (65) ermee. De directe aanleiding was de genezing van Janneke Vlot uit Bleskensgraaf. 

Jarenlang was hij van dichtbij getuige van haar ziekteproces, gevolgd door het plotse herstel tijdens een gebedsgenezingsdienst. “Het was niet de eerste keer dat ik iets dergelijks meemaakte; ervoor en erna is dat in mijn beroepsperiode enkele keren gebeurd. Maar dat was in de anonimiteit. 

Toestemming
De genezing van Janneke kwam breeduit in de media. Zij gaf zelf toestemming om haar medische gegevens te delen. Op basis daarvan verscheen er een artikel in het landelijke dagblad Trouw, waarin aan de hand van die medische informatie het bijzondere karakter van haar plotselinge genezing is beschreven.”

Dat zorgde voor een stortvloed aan reacties. Een tweede artikel in Trouw, na een oproep in het dagblad om positieve en negatieve ervaringen met gebedsgenezingen te delen, was goed voor hetzelfde resultaat. De opmerkingen varieerden van instemmend tot zeer kritisch. 

Kruijthoff: “Ik vond dat lastig: ‘Wat moet ik hiermee?’. Zelf was ik vooral benieuwd naar wat er nu precies gebeurt in zulke situaties. Voorheen stond ik eerder sceptisch ten opzichte van gebedsgenezing dan dat ik ervoor openstond. Maar zeker in het geval van Janneke Vlot kon ik het niet zomaar terzijde schuiven. Hoogleraar aan de Vrije universiteit Kees van der Kooi, die als specialisatie charismatische theologie had en met wie ik in contact stond, zei tegen mij: ‘Het zou mooi zijn als een huisarts dit zou gaan onderzoeken.’ Dat was het startpunt.”

Omstreden terrein
De Bleskensgraafse huisarts begaf zich daarmee op omstreden terrein. Het spanningsveld tussen wetenschap en religie is bezaaid met de nodige mijnen. Wat hielp was zijn insteek om niets te willen bewijzen of ontkrachten. “Toch duurde het een jaar of vijf, zes voordat het onderzoeksvoorstel in 2015 werd goedgekeurd.” 

“Naast een uitgebreid onderzoek van de medische literatuur ben ik daarvoor onder meer in Lourdes (een bedevaartsplaats in Frankrijk, waar miljoenen mensen naar toe gaan in de hoop op genezing, red.) geweest. Zij toetsen al jaren op een grondige manier de genezingen en maken daarbij gebruik van een heel goede systematiek.” 

Brazilië
Hij vervolgt: “Daarnaast heb ik intensief contact gehad met een Amerikaanse hoogleraar die onderzoek gedaan heeft naar genezingen in charismatische en evangelische gemeenten in de Verenigde Staten, Brazilië en Mozambique. Dat zorgde voor een grondige basis.”

De eerste pijler onder het onderzoek waren de medische dossiers van mensen die een gebedsgenezing hadden meegemaakt. Op een oproep via allerlei kanalen meldden zich er 83 uit het hele land. “Zeker niet alleen uit de Bible Belt.” 

Anorexia nervosa
Vijf medici (vier van de Vrije Universiteit Amsterdam en één van elders, zowel niet als wel gelovig) bogen zich over hun verhalen en selecteerden er 27. “Er moesten voldoende en aantoonbare gegevens zijn om objectief te kunnen onderzoeken, zoals scans voor en na de genezing. Met toestemming van de betrokkenen zijn we met hun dossiers aan de slag gegaan.” 

Wat daarin naar voren kwam is dat de genezingen - wat vaak wel beweerd wordt - niet alleen op het psychosomatische vlak plaatsvonden. “De aanmeldingen die wij ontvingen beslaan de volle breedte van de geneeskunde”, knikt Dick Kruijthoff. “Dat loopt uiteen van rug- en hoofdpijn en psychiatrie tot de ziekte van Crohn, kwaadaardige ziekten, anorexia nervosa en leverontsteking.”

Diepte-interviews
Uniek aan het onderzoek is dat het bestuderen van de medische dossiers gekoppeld werd aan diepte-interviews, om ook de ervaringen van mensen die een gebedsgenezing meegemaakt hadden vast te leggen. 

“Wat daaruit onder meer naar voren kwam is dat in een groot deel van de gevallen de genezing van het ene op het andere moment plaatsvond. Een minderheid daarvan vond tijdens gebedsgenezingsdiensten plaats; het gebeurde ook bij persoonlijk gebed, in een gebedskring, tijdens een ziekenzalving of zelfs een keer bij de viering van het Heilig Avondmaal. Voor mij was dit resultaat een eyeopener; theoloog Van der Kooi noemde het zelfs de meest waardevolle opbrengst van het onderzoek.” 

Arbeidsongeschikt
Zeker zo opvallend: de meeste betrokkenen rekenden helemaal niet op genezing. “Een mevrouw met allerlei ziektes, volledig arbeidsongeschikt, bad ‘s avonds wanhopig of zij uit het leven weggenomen mocht worden. Ze ervaarde daarna een gevoel van stilte en rust, alsof ze in een deken werd gewikkeld.”

“De volgende ochtend liep ze de trap af en realiseerde zich opeens dat dat vrijwel moeiteloos ging. In de weken erna verdwenen vrijwel al haar aandoeningen. Van de 33 pillen - waaronder morfine-achtige pijnstillers en prednison - slikt ze er nu nog maar één, voor haar schildklier.” 

Placebo-effect
Hij vervolgt: “Dit pleit tegen het placebo-effect: dat je lichamelijke toestand er puur op basis van de overtuiging dat je beter gaat worden op vooruit gaat. En bovendien is dit ook in tegenspraak met één van de uitgangspunten in sommige charismatische kringen wanneer wordt gezegd dat je geloof niet groot genoeg is als je na een gebed om genezing niet beter wordt.” 

“Sommige mensen uit het onderzoek waren helemaal niet kerkelijk betrokken en werden door een kennis of een buurvrouw meegenomen naar een gebedsgenezingsdienst toen er plots en onverwacht iets bijzonders gebeurde. De mate van geloof speelt hierin eerder een ondergeschikte rol.”

Gevoel van warmte
Tegelijkertijd ging de ervaring veel verder dan het niet meer ziek zijn. De genezing ging vaak samen met een sterke emotionele en fysieke ervaring. “Velen hadden een gevoel van warmte, van overrompeling of een aanraking op de plaats van de ziekte.” 

“Een mevrouw met Parkinson omschreef het alsof er een netje van haar hersenen werd weggehaald. In sommige gevallen was er sprake van een buitenzintuigelijke waarneming, zoals wind in een afgesloten ruimte of een visioen.” 

Positiever
In het overgrote deel was de genezing op meerdere vlakken een zeer ingrijpende gebeurtenis. “Mensen kwamen positiever in het leven te staan, werden sociaal veel actiever, gingen zich inzetten voor anderen of bijvoorbeeld de zending in. Bij een gebedsgenezing draait het niet puur om alleen het beter worden; het is een ervaring die geest, ziel én lichaam aangaat. Voor mij was dat eveneens een eyeopener.”

Dick Kruijthoff plaatst er meteen wel een nadrukkelijke kanttekening bij: zijn onderzoek richtte zich op positieve ervaringen. “Er zijn ook negatieve ervaringen met gebedsgenezingen, maar die zijn hierin niet meegenomen.”

Ziektebeeld
Nog een zeer opmerkelijke constatering: mensen die weer kunnen functioneren alsof ze gezond zijn, maar waarbij de arts vaststelt dat het ziektebeeld in het lichaam niet is veranderd. Dat was in meerdere dossiers het geval. 

“Om een voorbeeld te geven: een mevrouw die maximaal vijftig meter met krukken kon lopen vanwege ernstige en toenemende multiple sclerose. Na eerder sceptisch te zijn geweest was ze meer gaan bidden en was ze ook van plan een gebedsdienst te bezoeken. Zo ver kwam het echter niet, na een middagslaap bleken plots en ook onverwacht op dat moment alle klachten te zijn verdwenen.” 

Professor
Maar een MRI-scan wees uit dat de eerder geconstateerde afwijkingen die bij MS horen onveranderd aanwezig waren. De neuroloog gaf daarom aan dat de MS er nog steeds was. Toch heeft ze er al sinds veertien jaar geen enkele last meer van.

“We waren erg verbaasd en hebben dit nog apart laten controleren door een professor die gespecialiseerd is in MS, want wij hadden toch de vraag: ‘Was het dan wel echt MS?’. Maar hij had daar geen enkele twijfel over.”

Weer ziek
Uit de ervaringen bleek daarnaast dat na een genezing niet alles rozengeur en maneschijn is. Mensen blijven midden in het leven staan, kunnen weer ziek worden en andere nare dingen meemaken. “Of ze kregen nare reacties: ‘Je zult het je allemaal wel ingebeeld hebben, het zat vast tussen de oren.’” 

“Weer anderen liepen tegen een burn out aan. Het is ook niet niks. Van continu op bed liggen, volledig verzorgd moeten worden, en dan van de ene op de andere dag weer vol in het leven staan. Het brengt vragen met zich mee: hoe ga ik mijn dagen nu invullen? Dat is niet alleen maar leuk.”

Sporadisch
Ook weet Kruijthoff als huisarts heel goed dat er veel meer mensen zijn die niet genazen ondanks gebed. Het soort genezingservaringen dat hij onderzocht, komt hooguit sporadisch voor. “Toch zag ik in de praktijk vaak dat gebed en geloof mensen ook kracht en steun gaven als herstel uitbleef. En ook dat vond ik bijzonder om te zien.”

Gebedsgenezingen, er wordt in veel kerkelijke gemeenten met enige reserve naar gekeken. Het onderzoek onderstreept wat Dick Kruijthoff betreft dat dat onterecht is. “Er zou veel meer gebruik gemaakt kunnen worden van bijvoorbeeld de ziekenzalving. Het is een mooi instrument uit de ‘gereedschapskist’ van de kerk, zoals Van der Kooi dat omschrijft.” 

Symbolisch
Hij pakt het boek erbij, toont de door zijn vrouw Jozien gemaakte foto op de cover. De zon schijnt daarop in het ochtenduur door enkele bomen heen, mist bedekt de weilanden. 

“Voor mij is dat heel symbolisch. De mist en de bomen zijn de dagelijkse zorgen en moeiten waar we in het leven mee te maken krijgen; de genezingen zijn als zonnestralen die daar doorheen schijnen, een geschenk dat we krijgen. En ook genezingen in een ziekenhuis of door medicijnen kunnen zo’n zonnestraal zijn. Maar tegelijk blijven ook de mist en de bomen, omdat die een onlosmakelijk deel van dit leven zijn.”

Oproep
De nadruk die in ‘Healing after Prayer’ ligt op de verhalen van degenen die genezen zijn, vormen tegelijkertijd een oproep aan de medische stand. Luister naar je patiënten, ga op zoek naar de vraag achter de vraag. Er is meer dan alleen de gegevens die digitaal zijn opgeslagen.

“Sluipenderwijs gaan artsen steeds meer af op objectieve gegevens en wordt minder naar het verhaal van de patiënt geluisterd. Symptomatisch daarvoor is het toenemende gebruik van de computer. Bij het spreekuur zit een arts dan mee te tikken achter een scherm en kun je als patiënt ervaren dat er niet echt naar je geluisterd wordt. De computer is dan te belangrijk geworden.”

Medisch opmerkelijke genezing
Afsluitend: van de 27 onderzochte gevallen concludeerde het medisch beoordelingsteam dat er in elf gevallen sprake was van een medisch opmerkelijke genezing. 

Het etiket wetenschappelijk onverklaarde genezingen, die niet verklaard kunnen worden op grond van medisch-wetenschappelijke kennis, bleef achterwege. Al is de scheidslijn dun, geeft Kruijthoff toe. Of, zoals in de samenvatting van het boek wordt omschreven: ‘Medische verklaringen zijn niet toereikend om de genezingservaringen te begrijpen.’ 

Wonder
Het woord wonder vindt hij lastig, daar bestaan zoveel tegenstrijdige meningen over. “De gebedsgenezingen die ik heb onderzocht zorgden wel voor grote verwondering en ze hebben mij bemoedigd”, reageert hij.

“Laatst sprak ik nog een vrouw, die als niet-gelovige het uitschreeuwde naar God en tot haar grote verbazing opeens genas. Daarna werd geloof een belangrijke bron voor haar, ook om mensen met minder mogelijkheden te helpen. De ervaring tekent haar nog altijd op een positieve manier. Dat doet mij goed.” 

Schaduwkanten
Hij is even stil. Dan: “Het christelijk geloof heeft in de beeldvorming in Nederland een vrij negatieve lading gekregen. Ik denk dat het geloof voor heel veel mensen juist de drive is om positief in het leven te staan en zich in te zetten voor de medemens. Daar zou, ondanks de schaduwkanten die er zijn, meer aandacht voor mogen zijn.”